گنبد علویان

• 1397/02/25
• 0 کامنت
• 2135 تعداد بازدید

گنبد علویان، یکی از یادمانهای متعلق به اواخر دوره سلجوقیان، در قرن ششم هجری است که توسط خاندان علویان، ابتدا به عنوان مسجد، احداث شد. در دوره‌های بعد با ایجاد سردابی در زیر زمین، به مقبره آن خاندان تبدیل گردید. این بنا، یکی از شاهکارهای معماری و گچ‌بری بعد از اسلام، در همدان است.

خاقانی به کنایه، از آن به عنوان گنبد سبز یاد نموده‌است و فرهنگ عامیانه مردم استان همدان نیز بر این امر، دلالت دارد که می‌گوید:

"دلا دوشم دلا دوشم دلا دوش به حق گنبد سبز سیه پوش". سیه پوش که در شعر آمده نام یکی از علویان بوده است. نام خانوادگي يک دسته از بازماندگان فعلی علويان در همدان، هنوز هم سيه‌پوش است.

این بنا در طول سالیان بارها مرمت شده است. امروزه سازمان میراث فرهنگی، دور این بنا را حصارکشی کرده و از آن حفظ و نگهداری می‌کند.

ویژگیهای گنبد علویان

گنبد علویان یک بنای چهارضلعی است که گوشه های آن دارای لبه‌های ستاره‌ای شکل است و ۴ جرز ستون مانند به ارتفاع ۹٫۵ متر با قطری نزدیک به ۲ متر و شبیه برج‌ هایی، در ۴ گوشه، آن را در میان گرفته اند. هر یک از برج‌ها دارای ۵ طاق‌نمای فرو رفته‌ی مثلثی به ارتفاع ۸ متر و عرض ۱ متر و عمق ۰٫۵ متر است که از حیث مقطع، جرزها را به صورت نیمی از یک ستاره هشت‌پر درآورده است. این بنای چهار ضلعی از بیرون، ابعاد ۱۲٫۸ در ۱۲٫۵ متر و ارتفاع ۱۱٫۵ متر دارد.

این بنا دارای گنبدی بوده که در اثر گذشت زمان فرو ریخته و اکنون اثری از آن نیست. گنبد علویان، با آجر ساخته شده و از سطح زمین بالاتر است و روی یک سکو قرار دارد و جلوی درب ورودی، ۹ پله‌ی سنگی دیده می‌شود‌. بالای ورودی، درون کادر مستطیل شکلی، گچبری های برجسته ای وجود دارد که شامل نقش های گل و بوته در هم پیچیده است. در حاشیه خارجی آن نیز کتیبه ای است که گچ بری شامل آیات قرآن مجید دارد که به خط کوفی است. پیشانی طاق نما نیز دارای گچ بری مثلثی و ستاره ای شکل است. فاصله بین طاق نما و برج های دور نیز با گچ بری و دو سطح نیم دایره با آجرهای راسته و خفته تزئین کرده اند.

محراب گنبد علویان، در ضلع جنوبی قرار گرفته و مانند سایر بخش ها دارای گچ بری است. نزدیک به سقف نورگیرهایی قرار دارد که روشنایی خوبی را به محوطه داخلی بنا می دهد. یک راه پله کم عرض، از درون برج شمالی به سقف راه دارد و یک راه پله ای که به صورت غیرمتعارف درون محراب قرار دارد راه یابی به سرداب را ممکن می سازد.

سرداب‌ از شش‌ حجره‌ با طاق‌نماهای جناقی تشكيل‌ شده‌ است‌ و قبر دو نفر از بزرگان خاندان علویان، به‌شكل‌ حجمی مكعب‌ مستطيل‌ شكل، پوشيده‌ از آجرهاي‌ لعابدار فيروزه‌ای، در وسط‌ آن‌ها قرار گرفته‌اند.

گنبد علویان کجاست

گنبد علویان، در چهار باغ علویان شهر همدان، در نزدیکی میدان امامزاده عبدالله، در استان همدان قرار دارد.