کوه به برآمدگی‌های سطح زمین گفته می‌شود که ارتفاع آن از ۶۰۰ متر بیشتر باشد. در واقع کوه یک بخش تغییر یافته از سطح زمین بر اثر عوامل طبیعی است که در یک منطقه محدود دراز شده و به سمت بالای زمین گسترش پیدا کرده است. کوه ها معمولاً شیب دارند، کناره هایشان سرازیری است و قله ها و نوک های تیز یا اندکی گرد دارند. در صورتیکه تپه ها برعکس کوه ها شیب ملایمی دارند.

کوه ها در هر قاره و حتی زیر اقیانوس های بزرگ وجود دارند. به دلایل مختلف چند نوع مشخص از کوه ها وجود دارند. کوه ها محل سکونت تقریباً یک دهم انسان ها هستند و یک پنجم سطح خشکی های زمین را می پوشانند و در 75 درصد کشورها وجود دارند. بیشتر از نیمی از آب تازه جهان از کوه ها سرچشمه می گیرد و همه رودخانه های اصلی جهان از سرچشمه های کوهستانی تغذیه می شوند.

به سرزمینی که کوه فراوان داشته باشد کوهستان یا کوهساران گفته می‌شود. به زنجیره‌ای از کوه‌های به‌هم‌پیوسته، رشته‌کوه گفته می‌شود.

یکی از مبناهای تقسیم بندی کوهها می‌تواند مکانیزم تشکیل آنها باشد که بر این اساس می‌توان کوهها را به چهار نوع اصلی تقسیم نمود:

• کوههای چین خورده یا پیچیده : کوههای موسوم به کوههای چین خورده  یا کوههای پیچیده از بزرگترین و پیچیده ترین کوهها به شمار می‌روند. شکل عمومی آنها بصورت قوسهایی است که چندین صد کیلومتر عرض و هزاران کیلومتر طول دارند. از جمله ویژگیهایی دیگر این کوهها ضخامت فوق‌العاده زیاد طبقات چین خورده رسوبی را می‌توان نام برد بطوری که در بعضی موارد، ضخامت آنها به 15000 متر و بیشتر نیز می‌رسد.
• کوههای آتشفشانی : از تجمع مواد آتشفشانی در سطح زمین، کوههای آتشفشانی حاصل می‌شوند. در اکثر کوههای ناشی از چین خوردگی نیز می‌توان آثار فعالیتهای آتشفشانی متعددی را مشاهده کرد.  نوع فعالیتهای آتشفشانی باعث بوجود آمدن انواع مختلفی از کوههای آتشفشانی می‌شود که عبارتند از :

1. آتشفشانهای سپری : آتشفشانهای سپری حاصل فعالیتهای آتشفشانهای ساکت و آرام می‌باشد. به صورتی که مواد مذاب و گدازه از دهانه آتشفشان خارج شده و در سطح زمین پخش می‌شود. مخروط حاصل از این نوع آتشفشانها کم ارتفاع می‌باشد. شیب آنها نیز کم بوده و بندرت از 10 درجه بیشتر خواهد بود. ترکیب این نوع آتشفشانها بازالتی می‌باشد.
2. آتشفشانهای ولکانو : این نوع آتشفشانها ترکیب ریولیتی یا آندریتی داشته و از نوع انفجاری می‌باشند. در این آتشفشانها ارتفاع مخروط حاصله به دلیل بالا بودن گرانروی گدازه‌ها و همچنین انفجاری بودن آنها زیاد بوده و شیب آنها نیز تند می‌باشد. این نوع آتشفشانها از مواد بروکلاستیکی ساخته می‌شوند. دهانه آتشفشانها بدلیل بالا بودن میزان چسبندگی مواد، مسدود شده و با بالا رفتن فشار منفجر شده و مواد پروکلاستیکی آزاد می‌شوند.
3. آتشفشانهای مرکب : این نوع اتشفشانها معمولا دارای شیب تند و حدود 20 الی 30 درجه بوده و با خروج متناوب گدازه‌های روان و مواد پروکلاستیک ساخته می‌شوند. ترکیب این نوع آتشفشانها ریولیتی-آندریتی بوده و بخاطر چسبندگی مواد در حین حرکت آرام خود در دامنه ها منجمد می‌گردد و باعث مسدود شدن دهانه آتشفشان می‌گردد. وقتی در حین فعالیت مجدد فشار به حد کافی می‌رسد، دهانه آتشفشان منفجر شده و مواد پروکلاستیکی را به بیرون پرتاب می‌کند و در فعالیت بعدی مجددا مواد سیال مواد آذر آواری قبلی را می‌پوشانند.

• کوههای قطعه ای-گسلی : در بسیاری از نقاط زمین، کوههای مجزایی که مرتفع تر از زمینهای اطرافشان هستند، دیده می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که در چنین مواردی، این قسمتهای مرتفع، بوسیله گسله‌های عادی -که لغزش عادی آنها زیاد است از نواحی مجاور بالاتر قرار گرفته‌اند. این قبیل کوهها در حقیقت قسمتهایی از پوسته‌اند که در نتیجه نیروهایی که از پایین به آنها اثر کرده، به سمت بالا حرکت کرده و کوههای گسلی را به وجود آورده‌اند. کوههای قطعه‌ای - گسلی هنگامی بوجود می‌آیند که واحدهای عظیم سنگی جابجا شوند.
• کوههای بالا خمیده : به همراه بالا خمیدگی پوسته و در بعضی مواقع به علت جابجایی عمودی در امتداد گسل‌های بزرگ، زاویه بوجود می‌آید. وقتی که ناحیه ذکر شده به سمت بالا خمیده شد، فرسایش، قشر طبقات رسوبی را کنار زده و هسته‌ای از سنگهای آذرین و دگرگونی، در یک دشت هموار و وسیع، قد علم می‌کند.

کوه‌ها در زمین

کوه‌ها ۵۲٪ آسیا، ۳۶٪ آمریکای شمالی، ۲۵٪ اروپا، ۲۲٪ آمریکای جنوبی، ۱۷٪ استرالیا و ۳٪ آفریقا را پوشانده‌اند و روی هم رفته ۲۴٪ خشکی‌های زمین را شامل می‌شوند. اما از هر ۱۰ نفر یک نفر در کوه‌ها زندگی می‌کند. همهٔ رودخانه‌های مهم جهان از کوه‌ها سرچشمه می‌گیرند و بیش از نیمی از آبی که انسان‌ها نیاز دارند از کوه‌ها به دست می‌آید.

کوه های زیر دریا و جزیره ها

در زیر آب اقیانوسها و دریاها، کوههای بسیار مرتفعی وجود دارند. بلندی بعضی از این کوهها، حتی به ارتفاع کوه اورست می رسد. بسیاری از کوههایی که در زیر دریا قرار گرفته اند، بر اثر فعالیتهای مواد آتشفشانی  درون زمین پدیدار گشته اند. اکنون کوههای بسیاری در زیر آبهای دریا و اقیانوسها قرار گرفته اند که فعالیتهای آتشفشانی دارند، ارتفاع این کوهها، بر اثر افزوده شدن مواد مذاب درون زمین بر سطح فوقانی آنها، بیشتر و بیشتر شده و سرانجام منجر به بیرون آمدن قله کوه از سطح اب می شود.

آشنایی با کوه ها