کاخ هدیش

کاخ هدیش که کاخ خصوصی خشایارشا بوده‌، در مرتفع‌ترین قسمت صفهٔ تخت جمشید قرار دارد. هدیش به معنای جای بلند است و چون نام زن دوم خشایارشا، هدیش بوده‌، نام کاخ خود را هدیش می‌گذارد. البته در طی کاوشهای باستان شناسی صورت گرفته آقای علیرضا شاپور، در سال ۱۹۷۹، بر بالای چتر خشایارشا، در جرز گوشه شمال شرقی، نوشته ای پیدا شد که نام داریوش شاه در آن بود و این ثابت کرد که ساخت کاخ هدیش در دوران فرمانرایی داریوش آغاز شده و خشایارشا ساخت آن را تمام کرده کرده است.

اسکندر مقدونی به تلافی از خشایار شا، که معبدی در شهر آتن را به آتش کشیده بود، آتش زدن تخت جمشید را از این کاخ شروع کرده است. سنگ‌های این کاخ زیاد استوار نبودند و آتش‌سوزی شدید اسکندر، شیرازه جرزها و در و پنجره‌ها را از هم گسیخته و خیلی به آن آسیب رسانده، به طوری که محافظت همین مقدار سنگ پوسیده‌ای که مانده نیز بسیار دشوار است.

معماری و ویژگیهای کاخ هدیش

محور طولی کاخ هدیش، شرقی-غربی است. این کاخ 55*40 متر وسعت دارد و کف آن که بیشترش از خود کوه است، نزدیک به ۱۸ متر، نسبت به سطح دشت، بلندتر است. قسمت اعظم کاخ را یک تالار مرکزی مربع شکل، با ۳۶ ستون (شش ردیف ستون ۶ تایی) تشکیل می داده که در سمت شرق و غرب آن، دو دستگاه ساختمان، مرکب از اتاق نگهبانان، اتاق چهار ستونی، کفش کن و برج محافظ وجود داشته و در شمال آن ایوانی ۱۲ ستونی (دو ردیف ۶ تایی)، بوده که توسط دو درگاه بزرگ به تالار راه می‌یافته و یک در دیگر، تالار را به بالا خانه باریک جنوبی می‌پیوسته‌ است.

بالاخانه یا ایوان با لبه کنگره دار، در سرتاسر جنوب کاخ، بوده که از دو طرف شرق و غرب، توسط پلکان های باریکی به درون قسمت غربی حرمسرا راه داشته است.

دو پلکان دوطرفه یکی سمت غرب و یکی سمت شرق وجود داشته که این کاخ را به کاخ های دیگر مرتبط می ساخته است. پلکان غربی هنوز وجود دارد، اما پلکان شرقی از بین رفته است که علیرضا شاپور شهبازی (باستان شناس ایرانی) در سال ۱۳۵۷ خ آن را مانند قبلش بازسازی کرد.

از شمال به جنوب راه آب بزرگی درون کاخ قرار دارد. این راه آب سر پوشیده بوده و در نقطه ای درون تالار اصلی روی آن گشوده می شده است.

کتیبه خشایارشاه در ایوان شمالی کاخ هدیش

بر پیشانی دو جرز دو طرف ایوان شمالی کاخ هدیش، کتیبه خشایارشاه به سه زبان نوشته شده‌است. که ترجمه آن چنین است:

خدای بزرگی است اهورامزدا که این زمین را آفرید. آن آسمان را آفرید که مردم را آفرید که شادی را برای مردم آفرید که خشایارشا را شاه کرد یگانه شاهی از شاهان یگانه فرمانداری از فرمانداران بسیار.

منم خشایارشا، شاه بزرگ، شاه کشورهایی که دارای ملل گوناگون است، شاه این زمین بزرگ و پهناور، پسر داریوش شاه هخامنشی.

به خواست اهورامزدا این بنا هدیش را من ساختم. اهورمزدا با خدایان، مرا و پادشاهی‌ام را و آنچه ساخته‌ام نگاهدارد.

تخت جمشید کجاست

تخت جمشید در ۱۰ کیلومتری شمال شهر مرودشت و در فاصله حدود ۶۰ کیلومتری شمال شرق شیراز، در استان فارس قرار دارد.