پل بند گرگر

• 1398/01/19
• 0 کامنت
• 2575 تعداد بازدید

پل بند گرگر یک بنا از مجموعه نظام آبی تاریخی شوشتر است. این پل بند همچنین یکی از دروازه‌های ششگانه تاریخی شوشتر نیز بوده است. پل بند گرگر آب را در تراز مشخصی نگه می دارد و چون خود سازه بر روی صخره ایجاد شده، ۳ تونل اصلی و چندین تونل فرعی که درون صخره کنده شده اند، وظیفه تامین آب مورد نیاز، برای چرخاندن آسیاب های آبی را به عهده داشته اند.

نهر گرگر

رودخانه دست کند گرگر در شمال شهر شوشتر، در محل بندمیزان، از شاخه اصلی رودخانه کارون جدا شده و در روستای بندقیر در جنوب شوشتر، مجدداً به رود کارون می‌پیوندد. این رود، حدود ۴۰ کیلومتر طول دارد و امروزه در اطراف آن، نخل‌های سبز بسیاری وجود دارد که به آن‌ها باغ خان می‌گویند.

کاربری پل بند گرگر

پل بند گرگر بر روی نهر گرگر، در شمال محوطه آسیابها احداث شده و علاوه بر عملکرد به عنوان سد، یکی از دروازه های مهم شوشتر بوده که بخش شرقی شهر را به بخش غربی متصل می نموده است. این بند با مسدود کردن رودخانه گرگر، موجب بالا آمدن آب رودخانه و رسیدن آن به تونل های سه گانه مجموعه می شود.

تونل های پل بند گرگر

- تونل بلیتی

تونل بلیتی، در سمت شرقی مجموعه آبشارها و آسیابهای آبی شوشتر قرار دارد. این تونل آب را از پشت بند گرگر، به آسیابهای ضلع شرقی مجموعه می رساند. نام بلیتی به این دلیل است که این تونل از زیر محله ای به همین نام عبور می کند. سطح آبگیر تونل بلیتی در ارتفاع بالاتری نسبت به بقیه ی تونل های مجموعه است كه این اختلاف سطح باعث شده تا به عنوان سر ریز پل بند گرگر عمل كند. این تونل دارای طول تقریبی ۳۶۰ متر و عرض تقریبی ۵ تا ۷ متر می باشد.

تعدادی کانال به نام "نیر"، از تونل بلیتی منشعب شده که جهت آبیاری اراضی پایین دست و آبرسانی به منازل استفاده می شدند كه در حال حاضر تمامی آنها مسدود و فقط مسیر یكی از آنها باز می باشد. پساب آسیاب ها و تونل های اصلی، به صورت آبشارهایی به محوطه می ریزد. بزرگترین خروجی تونل بلیتی با نام "طوف دیدی" شناخته می شود. در گویش شوشتری "طوف" به معنی آبشار و "دید" همان دود یا غبار است و چون این آبشار از سمت مجموعه آسیابها و آبشارها دیده نمی شود و فقط بخار آب حاصل از ریزش آب قابل رویت است به این نام معروف شده است.

- تونل دهانه شهر

تونل دهانه شهر، آب را از پشت پل بند گرگر به مجموعه آبشارها و آسیابهای آبی شوشتر هدایت می کند. دهانه این تونل رو به شهر است و به همین دلیل به تونل دهانه شهر موسوم است. سطح آبگیر تونل دهانه شهر از تونل بلیتی پایین تر و از سه كوره بالاتر است و دارای طول تقریبی ۱۵۰ متر و عرض ۱/۵ تا ۲ متر می باشد.

آبگیر این تونل در قسمت شمال شرقی پل بند گرگر و خروجی این تونل در قسمت شمال شرقی پل بند قرار دارد و به ضلع شرقی محوطه می ریزد و آب تعدادی از آسیابهای ضلع شرقی همانند دهانه شهر و حاج مندل را تأمین می كند و سرریز آن از كانالهای خروجی حاج مندل و دهانه شهر سرازیر می شود.

- تونل سه کوره

چون در گویش شوشتری به تونل های زیر زمینی كوره نیز گفته می شود و تونل مذكور از سه دهانه تشكیل شده است، اصطلاحاً سه كوره خوانده می شود. بدلیل قرار گرفتن ورودی این تونل در پائین سطح رودخانه، در تمام ماههای سال، آب در آن جاری می باشد. آبگیر این تونل در قسمت شمال غربی پل بند گرگر قرار دارد و در مسیر خود به سمت ضلع غربی مجموعه، دارای یك كانال انحرافی برای تأمین آب آسیابهای بخش شمالی مجموعه است.

خروجی اصلی تونل سه كوره كه در ضلع غربی مجموعه قرار دارد "لوفا" نامیده می شود و دلیل این نامگذاری آن است كه در گویش شوشتری، آب انبوهی را كه با شدت حركت كند و تولید موج نماید "لوف" می خوانند و "لوفا" جمع این كلمه است. تونل لوفا آب آسیاب های ضلع غربی مجموعه آبشارها و آسیابهای آبی شوشتر را تأمین می كند.

ویژگیهای پل بند گرگر

این سازه بصورت شرقی- غربی به طول ۸۳ متر، عرض ۱۲ متر و ارتفاع ۶ متر می باشد. مصالح بکار رفته در این سازه سنگ های ماسه ای تراش خورده و ملات ساروج است.

پل بند گرگر کجاست

این پل بند، بر بستر رودخانه گرگر و حدود ۷۰۰ متری جنوب بند میزان، در شهر شوشتر، در استان خوزستان قرار دارد.