پارک ملی گلستان

• 1397/04/14
• 0 کامنت
• 1978 تعداد بازدید

پارک ملی گلستان یا جنگل گلستان، منطقهٔ حفاظت شده‌ای است که قدیمی‌ترین پارک ملی ثبت شده در کشور ایران و پناهگاهی کم‌نظیر برای حیات‌وحش است. این پارک به دلیل داشتن تنوع گونه های جانوری، از سوی یونسکو، به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌است. تنوع زیستی پارک ملی گلستان حتی فراتر از برخی کشورهای اروپایی است که صدها برابر این پارک وسعت دارند. نام استان گلستان هم از روی این منطقه انتخاب شده‌است.

این پارک، در گذشته، از شکارگاه‌های معروف ایران بود. هم اکنون، در داخل پارک ۱۲ پاسگاه محیط بانی وجود دارد که ۴ پاسگاه به دلیل کمبود نیرو غیرفعال‌اند. کل کادر پارک، ۵۳ نفر است که از این تعداد ۳۲ نفر تنها مأمور اجرایی هستند و در هر شیفت حداکثر ۲۰ نیرو، از پارک حفاظت می‌کند.

تاریخچه پارک ملی گلستان

در ۱۹ مرداد ۱۳۳۶، این پارک، به نام منطقه حفاظت شده آلمه وایشکی، تحت حفاظت کانون شکار قرار گرفت. در شهریور ۱۳۴۲، پارک محمدرضا شاه و در ۲۲ فروردین ۱۳۴۳، پارک وحش نام گرفت. در شهریور ۱۳۵۰، محدوده‌ای در شرق پارک، به نام قُرخود، با وسعت ۳۴ هزار هکتار، به آن الحاق شد و در سال ۱۳۵۳، پس از اصلاح قانون شکار و صید، پارک ملی نامیده شد.

این پارک، در سال ۱۳۵۴، اولین پارک ملی ایران بود که به عنوان یکی از ۵۰ ذخیره گاه زیست محیطی کره زمین، در فهرست میراث جهانی یونسکو، به ثبت رسید. در بهمن ۱۳۵۷، دو منطقه قرخود و آلمه از یکدیگر جدا و این پارک، در نهایت، به پارک ملی گلستان، تغیر نام داد و هم اکنون تحت حفاظت سازمان محیط زیست است.

جغرافیا و ویژگیهای پارک ملی گلستان

محیط پارک حدود ۱۹۸ کیلومتر و مساحت آن در برخی منابع بیش از ۹۱ هزار هکتار و در برخی منابع ۸۷۴۰۲ هکتار ذکر شده‌است. حد غربی پارک ملی گلستان از روستای تنگراه در استان گلستان شروع می‌شود و حد شرقی آن در روستای رباط قره‌بیل، واقع در استان خراسان شمالی پایان می‌یابد. بیشتر پارک در استان گلستان، حدود ۳۴ درصد آن در استان خراسان شمالی و بخش ناچیزی نیز در استان سمنان قرار دارد.

اختلاف ارتفاع در پارک، حدود ۲۰۰۰ متر است (از ۲۴۱۱ متر تا ۴۰۰ متر از سطح دریا) که همین طیف ارتفاعی، تنوع زیستگاه‌ها و ریزبومهای متعددی را ایجاد کرده‌است. میانگین بارندگی در مناطق مختلف این جنگل هم از حدود ۷۰۰ میلی‌متر تا ۱۵۰ میلی‌متر در سال متغیر است.

آبشار آق سو و آبشار جنگل گلستان با ارتفاع ۷۰ متر و آب‌دهی ۳۰ لیتر بر ثانیه از آبشارهای معروف این پارک‌اند. همچنین در این پارک، رودخانه‌های متعددی جریان دارد و بیش از ۲۱ دهنه چشمه در آن شناسایی شده‌است که مهمترین آنان را می‌توان رودخانه مادرسو، زاو، قرتو، چشمه‌های گلشن، گلستان، جانو، سردارخانه، دوشان، آق سو، کرکولی نام برد.

از مهمترین کوه‌ها و دره‌های این پارک می‌توان به ارتفاعات قره قون، تنگه گل، شاخا، یکه قدم، المه، قره قاشلی، قوفی قورچی و دره‌های آلمه، آنسر، قرغون، آق سو، آلی دالی، آدنس، جمشیدآباد، قزقلعه، آلوباغ و خشک اشاره کرد.

گونه های گیاهی و جانوری پارک ملی گلستان

پارک ملی گلستان، ۱۳۵۰ گونهٔ گیاهی (حدود یک هشتم گونه های گیاهی کشور) و ۳۰۲ گونهٔ جانوری (یک‌سوم گونه‌های پرندگان و بیش از ۵۰ درصد از گونه‌های پستانداران کشور) را در خود جای داده است. ۶۹ گونه پستاندار وابسته به ۶ راسته، ۲۱ خانواده و ۵۰ سرده در پارک ملی گلستان شناسایی شده‌است. همچنین ۱۴۹ گونه پرنده متعلق به ۱۵ راسته، ۴۲ تیره و ۸۹ سرده در پارک ملی گلستان شناسایی شده‌است که از این تعداد پرنده ۴۸ نوع در فصل بهار و تابستان در منطقه مشاهده می‌شود و ۶۲ گونه بومی پارک ملی هستند.

این پارک، زیستگاه پستانداران بزرگی چون پلنگ، خرس قهوه‌ای، گرگ، وشق، مرال، شوکا، گوسفند وحشی (قوچ و میش) و بز کوهی (کل و بز)، گربه جنگلی، تشی، روباه سرخ و روباه ترکمنی، آهوی ایرانی و گراز است و به ویژه به خاطر وجود جمعیت فراوان قوچ و میش اوریال، به زیستگاه این جانوران معروف است. جمعیت قوچ‌ و میش‌های این پارک ملی در دهه ۱۳۵۰ حدود ۱۵۰ هزار رأس برآورد شده‌بود که معادل حدود، سه‌چهارم کل جمعیت گوسفندان اوریال دنیا می شد. اکنون گرچه جمعیت آن‌ها قطعاً کاهش زیادی داشته، اما هنوز نیز مشاهده آن‌ها بخصوص در ارتفاعات جنوبی پارک آسان است و به نوعی به نماد پارک تبدیل شده‌اند.

سمور جنگلی، از گوشتخوارانی است که احتمالاً فقط در پارک ملی گلستان زندگی می‌کند و بر ارزش ژنتیکی پارک افزوده‌است. از راسته خفاشها تاکنون ۱۸ گونه در این پارک شناسایی شده‌است. یک ویژگی منحصر به فرد این پارک، حضور پرتعداد گرازها، در کنار جاده ای است که از مرکز پارک می گذرد. این گرازها همانند خیلی از حیوانات وحشی در کشورهای دیگر که از انسانها هراس ندارند، در این پارک از انسان نمیترسند و برخی از آنها از دست مسافران غذا می خوردند که این امر در ایران پدیده ای نادر محسوب می شود. البته این قضیه فقط در مورد گرازها صدق می کند و دیگر حیوانات وحشی به شدت از انسان گریزانند.

مهمترین پرندگانی که در این پارک زندگی می کنند شامل قرقاول، کبک، تیهو، زنگوله‌بال، کوکر سینه‌سیاه، ابیا، بلدرچین معمولی، دارکوب سیاه، بلبل، توکای باغی، انواع مختلف سهرهها، زردپرهها، مگس‌گیرها، زنبورک‌ها و دم‌سرخ‌ها و پرندگان شکاری همچون قرقی، جغد خال‌دار، دلیجه، سارگپه پابلند، سارگپه، عقاب دوبرار، دال سیاه، دال، عقاب دریایی دم‌سفید، بالابان و هما می‌شوند.

از کل جانورانی که در این پارک زندگی می کنند ۱۹ گونه در خطر انقراضند که هما، بالابان، گیلان‌شاه خال‌دار و روباه ترکمنی از جمله آن‌هاست. مرال، شوکا، کل و بز، و قوچ و میش هم از جمله گونه‌هایی اند که بیشتر مورد شکار غیرمجاز قرار می‌گیرند.

گیاهان اصلی پارک به دلیل وجود اقلیم‌های مختلف متنوع است. مهمترین گونه‌های گیاهی، شامل بلوط، بلند مازو، ممرز، انجیلی، افرا، نمدار، خرمندی (از خانوادهٔ آبنوس)، زبان گنجشک، پلت، شیردار، کرکو، آزاد، آوری، توسکا، شیردار، بارانک، انجیر، توت، ملچ، داغداغان، ازگیل، ولیک، زالزالک، سیاه تلو، گوجه وحشی، شیر خشت، گردو، تمشک، انار وحشی، گلابی وحشی، زرشک، تاغ، گز، پرند، کاروان‌کش، کلاه میرحسن، گون، چوبک، درمنه، خار شتر و ارس می‌شود.

جاده گلستان

یکی از مهمترین خطرات زیست محیطی جنگل گلستان، وجود جاده ای است که اصلی ترین مسیر ارتباطی شمال کشور و استان خراسان و یکی از محورهای ارتباطی تهران-مشهد است. حجم تردد این جاده بسیار بالا بوده و این مسئله باعث کشته شدن تعداد زیادی از جانوران این مکان شده است. تنها در سال ۱۳۸۴ بیش از ۱۳۰ گونه حیوان و حدود ۶۰ جغد در برخورد با ماشین‌ها قربانی شدند.

این جاده دقیقاً در طولانی‌ترین و گودترین دره این منطقه کوهستانی احداث شده‌، که از روستای تنگراه در غرب پارک ملی آغاز و تا روستای دشت مماس با حد جنوبی پارک، به سمت بجنورد، امتداد می‌یابد. رودخانه مادرسو (دوغ) در این دره جریان دارد که نهایتاً به گرگان‌رود می‌ریزد. کمتر از یک‌چهارم پارک در جنوب جاده قرار می‌گیرد که از تنگه تا قریه دشت حدود ۲۰ هزار هکتار را شامل می‌شود و بقیه در قسمت شمالی است.

سیل، در سال‌های ۸۰، ۸۱، ۸۲ و ۸۳، تلفات و خسارات‌های زیادی را بر این جاده وارد کرد. سیل‌های متوالی علاوه بر تلفات انسانی و حیوانی و خسارات مالی به نابودی بخش‌هایی از جنگل نیز منجر شد. از سال ۱۳۵۰ تاکنون گهگاه اعلام شده و حتی در دولت نیز به تصویب رسیده که این جاده به یک مسیر توریستی تبدیل شود و جادهٔ اصلی تهران-شمال-مشهد، به مسیر کلاله - چهار داغ – گلی‌داغ - اسلام‌آباد - آشخانه منتقل شود.

پارک ملی گلستان کجاست

پارک ملی گلستان، در شرق استان گلستان و غرب استان خراسان شمالی،  در منتهی‏ الیه شرق البرز و جنگلهای شمال کشور قرار دارد.