نقوش صخره‌ای هومیان

در شمال شهرستان کوهدشت، در استان لرستان، پنهانی در کوه ها و طبیعت، یکی از قدیمی ترین آثار هنری انسان های پیشین، منتظر کشف ماست. نقش های صخره ای هومیان، اثری که به ما داستان هزاران سال قبل را می گوید. این نقوش که روی صخره های پناهگاه های طبیعی نزدیک شهر کوهدشت قرار دارد، یکی از برجسته ترین میراث های هنری ایران شناخته می شوند، به ما نشان می دهند که انسان های باستان چگونه زندگی می کردند و چه چیزهایی را مهم می دانستند.

موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های محیطی

منطقه‌ای کوهستانی پر از پناهگاه های طبیعی و غارهای قدیمی، میزبان این نقوش است؛ جایی که صخره‌ها و پناهگاه‌های مرتفعش انگار برای خلق این آثار در روزگار باستان ساخته شده‌اند.
این محوطه در نزدیکی غارها و پناهگاه‌های طبیعی قرار دارد که نشان‌دهنده استفاده انسان‌های اولیه از این مکان‌ها برای زندگی یا انجام فعالیت‌های آیینی و هنری است. تصور کنید که انسان های باستان در این پناهگاه ها جمع می شدند و تصاویری از زندگی خود را روی صخره ها نقاشی می کردند و این نقاشی ها پس از هزاران سال هنوز برای ما قابل شناسایی هستند.

قدمت و دوره تاریخی

بر اساس پژوهش‌های باستان‌شناسی، این منطقه حدود ۱۴۹ هزار سال قدمت دارد. در واقع پروفسور «مک بورنی» از دانشگاه کمبریج، با بررسی یک قطعه استخوان کشف‌شده از این منطقه، این تاریخ گذاری را انجام داده است.
با این حال، خود نقوش صخره‌ای به دوره‌ای متأخرتر، یعنی بین ۹۰۰۰ تا ۲۰۰۰ سال پیش، نسبت داده می‌شوند. این اختلاف زمانی نشان‌دهنده این است که این مکان در طول هزاران سال، توسط جوامع بشری مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. این پژوهش ها نشان می دهند که نقوش ممکن است به دوره های پارینه سنگی یا نوسنگی تعلق داشته باشند، هرچند اطلاعات دقیق‌تری در این زمینه هنوز به تأیید نهایی نرسیده است.

ویژگی‌های هنری و محتوایی نقوش

نقوش صخره‌ای هومیان شامل ۱۰ نقش برجسته است که با استفاده از رنگ‌های طبیعی، عمدتاً سیاه اخرایی، زرد و گاهی قرمز، بر روی صخره‌ها ترسیم شده‌اند. این نقوش به‌صورت داستانی و متوالی طراحی شده‌اند؛ از لنگر کشتی که نقش آغازین است تا صحنه های شکار گوزن به صورت فردی و جمعی.
یکی از نقش های قابل‌توجه، تصویر یک شکارچی سوار بر اسب است که با تیر و کمان به شکار گوزن مشغول است. اگرچه این نقش به دلیل فرسایش طبیعی و گذشت زمان دچار آسیب شده، اما هنوز زیبایی و دقت اجرای آن قابل‌مشاهده است.
این نقوش نه‌تنها نشان دهنده مهارت‌های هنری انسان‌های باستان هستند، بلکه بازتاب‌دهنده سبک زندگی، باورها و آرزوهای آن‌ها نیز محسوب می‌شوند. موضوعات شکار و تصاویر مرتبط با حیوانات نشان‌دهنده اهمیت شکار در زندگی روزمره و احتمالاً آیین‌های این جوامع است.

اهمیت جهانی و مقایسه با سایر آثار

نقوش صخره‌ای هومیان به همراه نقوش مشابه در دره میرملاس (با ۱۸ نقش)، از معدود نمونه‌های هنر صخره‌ای در جهان هستند که با آثار معروف جهانی مانند غارهای آلتامیرا در اسپانیا و لاسکو در فرانسه قابل‌مقایسه‌اند. این آثار نشان‌دهنده حضور انسان‌های هنرمند و خلاق در فلات ایران در دوران باستان است و از این رو، در سطح بین‌المللی جایگاه ویژه‌ای دارند. به همین دلیل، غارهای هومیان و میرملاس در فهرست موقت آثار جهانی یونسکو، در قالب مجموعه غارهای لرستان، به ثبت رسیده‌اند.

وضعیت کنونی و تهدیدات پیش رو

با وجود این همه ارزش تاریخی و فرهنگی، نقوش صخره‌ای هومیان در معرض تهدیدات متعددی از جمله فرسایش طبیعی، تخریب انسانی و کمبود اقدامات حفاظتی قرار دارند. روشن کردن آتش در نزدیکی این نقوش، انفجارهای ناشی از جست‌وجوی گنج و یادگاری‌نویسی از جمله عواملی هستند که به این آثار آسیب رسانده‌اند. فقدان اعتبارات کافی برای حفاظت و مرمت نیز یکی از چالش‌های اصلی در حفظ این میراث باستانی است.

ثبت ملی و یونسکو نقوش صخره ای هومیان

این اثر در سال ۱۳۸۷ به ثبت ملی رسیده و در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو قرار دارد، اما همچنان به دلیل کمبود بودجه، اقدامات حفاظتی محدودی برای آن انجام شده است.

شرایط بازدید از نقوش صخره ای هومیان

بهترین زمان بازدید از این منطقه بهار (فروردین تا خرداد) و پاییز (مهر تا آبان) به دلیل آب‌وهوای معتدل و طبیعت زیبای منطقه، بهترین زمان برای بازدید هستند. تابستان‌ها گرم و زمستان‌ها به دلیل سرما و بارش برف یا باران ممکن است دسترسی دشوار شود.
برای رسیدن به نقوش باید از مسیر کوهستانی بروید که پیاده‌روی در مناطق ناهموار می خواهد. کفش مناسب کوهنوردی، آب آشامیدنی و تجهیزات اولیه طبیعت‌گردی یادتان نرود وگرنه حسابی به مشکل می خورید.
همچنین به دلیل نبود امکانات رفاهی در نزدیکی محوطه (مانند سرویس بهداشتی یا استراحتگاه)، باید خودتان را برای یک سفر کوتاه مجهز کنید.
استفاده از راهنمای محلی توصیه می‌شود، زیرا نقوش در پناهگاه‌های صخره‌ای پراکنده‌اند و پیدا کردن آن‌ها بدون شناخت منطقه دشوار است. می‌توانید از اهالی کوهدشت یا اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کوهدشت کمک بگیرید.

نکات سفر و بازدید از این منطقه

• حفاظت از اثر: این نقوش به دلیل قرار گرفتن در فضای باز و فرسایش طبیعی و انسانی در معرض آسیب هستند. از لمس کردن، نوشتن روی صخره‌ها یا روشن کردن آتش در نزدیکی آن‌ها خودداری کنید.
• عکاسی: عکاسی برای استفاده شخصی مجاز است، اما برای اهداف تجاری یا پژوهشی ممکن است نیاز به هماهنگی با سازمان میراث فرهنگی باشد.
• وضعیت حفاظت: در حال حاضر، هیچ سازه حفاظتی دائمی (مانند قاب شیشه‌ای) برای این نقوش نصب نشده و بازدید آزاد است، اما طرح‌های حفاظتی در دست بررسی است.
• سفر گروهی: به دلیل کوهستانی بودن و نبود مسیر مشخص، بهتر است به‌صورت گروهی و همراه با افراد آشنا به منطقه سفر کنید.
• بررسی وضعیت جوی: قبل از حرکت، آب‌وهوای منطقه را چک کنید، زیرا بارندگی می‌تواند مسیر را لغزنده و خطرناک کند.
• ترکیب با جاذبه‌های دیگر: می‌توانید بازدید از نقوش هومیان را با دیدن غار میرملاس (در ۳۰ کیلومتری کوهدشت) یا تنگه شیرز ترکیب کنید تا سفری کامل‌تر داشته باشید.

نقوش صخره ای هومیان کجاست

نقوش صخره‌ای هومیان در منطقه‌ای کوهستانی در نزدیکی پناهگاه‌های صخره‌ای طبیعی قرار دارند که در شمال شهر کوهدشت، در شهرستان کوهدشت، در استان لرستان واقع شده‌اند.
برای دسترسی به این مکان از کوهدشت که در حدود ۱۰۰ کیلومتری شمال غربی خرم‌آباد (مرکز استان لرستان) قرار دارد باید شروع کنید. به سمت شمال حرکت کرده و از طریق جاده های محلی و روستایی به سمت کوهستان هومیان بروید. این مسیر ممکن است حدود ۱ ساعت با ماشین زمان ببرد، همچنین بخش هایی از مسیر خاکی یا ناهموار باشد.