مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست ایران

مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران، مناطق با ارزش زیست‌محیطی هستند که توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایران، مدیریت می‌شوند. این سازمان، مناطق حفاظت‌شده ایران را در قالب ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره، مناطق چهارگانه و مناطق شکارممنوع تحت حفاظت دارند.

مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست ایران عبارتند از:

1. پارک ملی، چشم‌اندازهای طبیعی داراری اهمیت ملی و جهانی
2. اثر طبیعی ملی، پدیده‌ها یا مجموعه‌های گیاهی جانوری کم‌نظیر
3. پناهگاه حیات وحش، زیستگاه‌های نمونه جانوران وحشی
4. منطقه حفاظت‌شده، اراضی ویژه زیست‌محیطی

مناطق حفاظت شده ایران

سازمان حفاظت محیط زیست، منطقه حفاظت شده را به شرح زیر تعریف نموده است: «اراضی به نسبت وسیع، با ارزش حفاظتی زیاد که با هدف حفظ و احیای رویشگاه‌های گیاهی و زیستگاه‌های جانوری انتخاب می‌شوند. مناطق حفاظت شده، محیط‌های مناسبی برای اجرای برنامه‌های آموزشی و پژوهش‌های زیست‌محیطی به‌شمار می آیند. انجام فعالیت‌های گردشگری و بهره‌برداری مصرفی و اقتصادی متناسب با نواحی هر منطقه و بر اساس طرح جامع مدیریت مناطق، مجاز است.»

پارک های ملی ایران

پارک‌های ملی ایران، یکی از مناطق چهارگانه حفاظت محیط زیست ایران می‌باشد.

پارک ملی به محدوده‌ای از منابع طبیعی کشور، اعم از جنگل، مرتع، بیشه‌های طبیعی، اراضی جنگلی، دشت و آب و کوهستان اطلاق می‌شود که نمایانگر نمونه‌های برجسته‌ای از مظاهر طبیعی ایران می‌باشد و به منظور حفظ همیشگی وضع زندگی و طبیعی آن و همچنین ایجاد محیط مناسب برای تکثیر و پرورش جانوران وحشی و رشد رستنیها در شرایط کاملاً طبیعی تحت حفاظت قرار می‌گیرد.

تعریف رسمی پارک ملی، از دیدگاه سازمان حفاظت محیط زیست به شرح زیر است: «مناطق طبیعی به نسبت وسیع و دارای ویژگی‌های خاص و اهمیت ملی به لحاظ زمین شناسی، بوم شناسی، جغرافیای زیستی و چشم انداز، با هدف‌های حفظ وضعیت زیستی و طبیعی، بهبود جمعیت گونه‌های جانوری و رویشگاه‌های گیاهی و همچنین بهره‌برداری تفرجی به عنوان پارک ملی انتخاب می‌شوند. پارک‌های ملی محل‌های مناسبی برای فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و گردشگری در طبیعت به‌شمار می آیند. به منظور حفاظت بنیادی از تنوع زیستی، ذخایر ژنتیکی، یکپارچگی اکولوژیک و چشم اندازها، فعالیت‌های مرتبط با بهره‌برداری‌های مصرفی و مسکونی در این مناطق مجاز نیست. به همین دلیل، برای پارک‌های ملی پشتوانه قانونی حفاظتی مستحکم تری نسبت به سایر مناطق حفاظت شده پیش‌بینی شده‌است.»

در سال ۱۳۴۶، امکان اختصاص بخش‌هایی از کشور به پارک‌های ملی (در آن زمان پارک حیات وحش نامیده می‌شد) و منطقه‌های حفاظت شده با تعریف‌های معین فراهم شد. در این سال پیشنهاد تأسیس دو پارک ملی و پانزده منطقه حفاظت شده به‌عنوان نخستین گروه از مناطق حفاظت شده ایران به تصویب شورای‌ عالی شکاربانی و نظارت بر صید رسید.