مناره برجی مدور است که یکی از اجزاء معماری اسلامی است و بیشتر در مسجدها بکار می‌رود. منار یا مناره و یا میل که در قدیم به آن چراغدان و چراغپایه نیز گفته می‌شده در لغت به معنای کانون یا محل نور و روشنایی و جای نار است. بیشتر مناره های ایران متعلق به سده‌های چهارم تا ششم است.

مناره‌ها، از همان ابتدای ساخت‌شان بنایی مستقل بوده‌اند و ربطی به بنایی دیگر نداشته‌اند. از میل‌ها در دوران باستان برای پیام‌رسانی، پست و راهنمایی راه‌ها استفاده می‌شده، هر چند تزئین‌های عالی آ‌ن‌ها جای بحث درباره کاربردشان را باز می‌گذارد.

مناره ها يکي از عناصر اصلی فن و هنر معماری اسلامی محسوب می شوند. الگوی اصلی مناره ها، برجهای کوتاه و مربع شکل پيش از اسلام در سوريه بود که برای معابد و يا مقاصد کليسايی ساخته می شد. ولي معماران مسلمان بر ارتفاع آن افزودند و به بناهای پله دار چند طبقه ای از نوع فانوس های دريايی رومی نزديک تر کردند.

مناره ها در قبل از اسلام

از آثار و علایم مناره ها ی قبل از اسلام، چنین بر می آیدکه مناره با هدف راهنما بودن در دوران قبل از اسلام ساخته می شده است. در حال حاضر در کنار مناره های قبل از اسلام نشانه ای از ساختمان دیده نمی شود، بلکه میتوان گفت که مناره ها نشان دهنده وجود آتشکده ها و آتشگاههای بزرگی بوده اند که اثبات آن محتاج به بررسی و تحقیق بیشتزی خواهد بود.

تحول مناره در دوران اسلامی

تاریخ احداث اولین مناره در دوران اسلامی نامعلوم است. ظاهرا چنین به نظر میرسد که پیدایش مناره، کمی پس از ساختن مساجد، صورت گرفته، لیکن منادیان خبر و موذنان آغاز اسلام، جایگاهی بر رفیع ترین بنای شهر که دارای مرکزیت هم بوده است داشته اند. ازمجموعه تواریخ و نوشته های پراکنده مورخین و سیاحان چنین مستفاد می کردد که احداث مناره به صورت کنونی نخستین بار بعد از اسلام در زمان خلافت امویان صورت گرفته است.

در تاریخ ساخت اولین مناره در معماری اسلامی کشمکش هایی وجود دارد. ولی قدیمی ترین تاریخی را که برای ایجاد موذنه و مناره بیان کرده اند، سال 44 و 45 هجری است.

کاربرد مناره ها

مناره‌ها سه کاربرد اصلی دارند:

• میل راهنما: برای راهنمایی کاروان‌ها در مسیر جاده‌ها و نشان دادن مکانهای اصلی بافت شهری.
• اذان‌گویی و خبررسانی: مکانی برای گفتن اذان.
• مناره نماد پیروزی: این نوع مناره‌ها را از جمجمه سر انسان‌ها و حیوانات می‌ساختند.

اجزاء مناره ها

مناره‌ها از چهار جزء اصلی تشکیل شده‌اند:

• پایه یا سکو: مربعی شکل یا چندپهلو بوده که بدنه یا ساقه مناره در وسط آن قرار می‌گیرد. پایهٔ مناره رهروان اصفهان و مناره خسروگرد سبزوار مربعی شکل بوده و پایهٔ مناره گار، مناره سین و مناره زیار هشت ضلعی. برخی از مناره‌ها هم بدون سکو هستند مانند: مناره برسیان، مناره علی و مناره ساربان.
• ساقه: در ایران در مناره‌های پیش از اسلام اغلب مربعی شکل و در دوران اسلامی به شکل استوانه یا مخروطی ساخته می‌شده.
• سرپوش: مربع و هشت گوش که مهم‌ترین بخش مناره‌ است.
• رأس: سایبان که به اشکال مختلف ساخته می‌شود.

تفاوت مناره با برج

مناره با برج در شکل و کاربرد هر دو متفاوت هستند. بر بالای برج چند نگهبان و دیدبان برای نگهبانی و حراست قلعه و شهر می ایستادند ولی بر بالای مناره آتشی روشن می کردند تا مسافران راه را در شب گم نکنند.

بر بالای برجها دیوارکی همراه با بریدگی هایی برای نگهبانان و دیدبانان وجود داشت برخلاف مناره که چنین نبود. برجها را بدون سایبان می ساختند ولی در بالای مناره برای حفاظت آتش از برف و باران سایبانی می ساختند. چون غرض از ساخت برج نگهبانی بود، لذا آن را به شکل استوانه ای با قطر بزرگ می ساختند ولی مناره را استوانه ای با قطر کوچک و بلند می ساختند و کلا هویت شکلی برج و مناره را می شود با تاج آنها مشخص نمود.

آشنایی با مناره ها