سنگ‌نبشته و نقش برجسته بیستون

• 1398/04/16
• 0 کامنت
• 4829 تعداد بازدید

سنگ نبشته بیستون بر صخره ای عمودی و غیرقابل دسترس، در ارتفاع ۱۰۰ متری جاده کنده شده است. استقرار کتیبه در کنجی از کوه صخره ای و مصون از بادهای غالب، ولی در معرض دید مستقیم، به ویژه از مسیری که شاخص آن پل ساسانی است قرار گرفته است.

از آثار به جای مانده از پلکانی در قسمت بالایی کوه بیستون احتمال می‌رود که سنگ تراشان از این راه برای رسیدن به محل سنگ نبشته استفاده می‌کرده‌اند و پس از پایان کار، پلکان را به منظور غیرقابل دسترس کردن اثر، تراش داده‌اند. سنگ‌نبشتهٔ بیستون بر صخره ای از جنس سنگ آهک ایجاد شده که بنا به آثار لعاب قهوه‌ای رنگی که سطح سنگ نبشته را پوشانده و همچنین بقایای سربی که در چند سطر نخست اثر دیده شده‌ است به نظر می‌آید که در پایان کار برای افزایش طول عمر اثر تمام نمای آن را با اندودی ناشناخته پوشانده‌اند.

داریوش بزرگ در ۵۲۲ ق.م، پس از یک سلسله جنگها به سلطنت رسید و فرمان شرح فرونشاندن شورشها، شناساندن اصل و نسب خود، کشورداری و کارهایی که به خواست اهورامزدا انجام داده است را در دل سنگین کوه به یادگار گذارد.

ویژگیهای کتیبه و نقش برجسته بیستون

این اثر شامل دو بخش، نقوش برجسته و کتیبه ها می باشد:

- نقش برجسته داریوش اول

نقش برجسته داریوش اول، ۶ متر طول و ۳/۲۰ متر عرض دارد. در سمت چپ این سنگ نگاره، تصویر داریوش، به ارتفاع ۱/۷۸ متر حجاری شده است. وی تاج کنگره داری بر سر و پیراهن بلندی بر تن دارد. در زیر پای چپ وی، گئومات مغ به پشت خوابیده و به علامت تسلیم دست هایش را بالا برده است.

در پشت سر داریوش، "وینده فره نه" کماندار و "گئوبروه" نیزه دار و روبروی او ۹ تن شورشی ایستاده اند. بالای سر هرکدام کتیبه ایست که نام شورشگر و محل شورش را مشخص می کند. در بالای سر اسیران، تصویر نمادینی از اهورامزدا قرار دارد.

- کتیبه های بیستون

کتیبه ها به خط میخی و به سه زبان نقر شده اند:

• زبان پارسی باستان در ۵ ستون به طول ۹/۲۰ متر و عرض یا ارتفاع ۳/۶۳ متر، با ۴۱۴ سطر که در زیر نقوش نقر شده است.
• زبان ایلامی در ۵۹۳ سطر و ۸ ستون که به دو بخش تقسیم می شود، یکی در سمت راست کنار نقش برجسته (به طول ۵/۶۰ متر و عرض ۳/۷۰ متر) و دیگری در سمت چپ در امتداد خطوط فارسی باستان (به طول ۸/۶۷ متر و عرض ۳/۶۳ متر).
• زبان اکدی (بابلی) در قسمت بالای کتیبه، سمت چپ ایلامی به شکل ذوزنقه (به طول یا ارتفاع ۴ متر و عرض از قسمت بالا ۲/۵۲ متر و در قسمت پایین ۲/۳۱ متر) که در ۱۱۲ سطر نگاشته شده است.

تحقیقات کتیبه و نقوش بیستون

اولین تحقیقات علمی درباره نقوش و کتیبه های بیستون، در سال ۱۸۳۵، توسط هنری راولینسون، افسر جوان انگلیسی، که به عنوان مشاور در خدمت ارتش ایران درآمده بود، به انجام رسید. راولینسون با دقت و تحمل مشقت، طی دوسال (۱۸۳۵ تا ۱۸۳۷) چندین بار از کوه بیستون بالا رفت و ستون اول متن فارسی باستان کتیبه را رونویسی کرد و خواندن آن را به اتمام رسانید و آماده انتشار ساخت و درسال ۱۸۴۴ م. او بقیه متن پارسی باستان کتیبه را رونویسی کرد و از ترجمه ایلامی آن نسخه برداری کرد.

در سال ۱۹۰۴ هیئتی از طرف موزه بریتانیا، نه سطر کتیبه و در سال ۱۹۴۸ پرفسور جرج کامرون، از کتیبه نسخه برداری کردند. تحقیقات کامرون تازه ترین و کامل ترین مطالعات در این زمینه است.

در سال ۱۹۶۳، ترجمه کتیبه بیستون در کتاب های اغلب مستشاران از جمله راولینسون، بارتولومه، لیسباخ، تلمن، هرتسفلد، تامپسون و جرج کامرون درج شده است.

خلاصه متن کتیبه بیستون

در متن کتیبه، داریوش در آغاز به معرفی خود و نیاکانش می پردازد. پس از آن با احترام از اهورامزدا و بخشش او سخن می راند که تا پایان کتیبه بارها تکرار می شود. سپس داریوش به معرفی قلمرو و سرزمین های تابعه خویش می پردازد که ضمن آن از ۲۳ کشور نام می برد که البته تا پایان پادشاهی اش تعداد آن ها به ۳۰ کشور می رسد.

در ادامه کتیبه طولانی و مفصل خود و با ثبت دقیق زمان و تقویم، شرح نبرد با کسانی را که در نخستین سال پادشاهی خود (به گفته خودش به دروغ ادعای شاهی کرده و کشور را به آشوب کشاندند) با آنان جنگیده، ارائه می دهد و سپس به جریان سرکوب گئومات مغ اشاره می کند و در نهایت جانشینان خود را به نیکوکاری و پرهیز از دروغ و حق شناسی و راست گویی پند می دهد.

متن سنگ‌نبشته را می‌توان (بر اساس ترجمه آلمانی آن) به صورت زیر خلاصه کرد:

1. ستون یک، بند ۱ تا ۸: نام شاه؛ عناوین؛ سلسله نسب؛ حدود و رسم حکومتش.
2. ستون یک، بند ۹ تا ۱۲: قتل بردیا توسط کمبوجیه؛ شورش گئومات؛ مرگ کمبوجیه.
3. ستون یک، بند ۱۳ تا ۱۵: ترور گئومات؛ جانشینی داریوش بر تخت سلطنت.
4. ستون یک، بند ۱۶ تا ۱۹، ستون دوم بند ۱: شورش آثرین در ایلام و ندئیت ب ئیر در بابل؛ اعدامشان.
5. ستون دو، بند ۲: فهرست استانهایی که هنگام حضور داریوش در بابل شوریدند.
6. ستون دو، بند ۳ و ۴: شورش مرتی ی در ایلام و اعدامش.
7. ستون دو، بند ۵ تا ۱۵: شورش فرورتیش در ماد و اعدامش در اکباتان؛ پیروزی‌های متعدد در همین زمان توسط فرماندهان شاه بر شورشیان ارمنی بدست آمد. شورش چیچَتَخما در سَگَرتیا و اعدامش.
8. ستون دو، بند ۱۶، ستون سه، بند ۱ و ۲: پارت و هیرکانیا، به شورش فرورتیش ملحق می‌شوند؛ که توسط پدر داریوش، ویشتاسپ، سرکوب می‌شوند.
9. ستون سه، بند ۳ و ۴: شورش فراده در مرو و سرنگونی‌اش توسط دادرشی.
10. ستون سه، بند ۵ تا ۹: شورش وهیَزداته در پارس و اعدامش.
11. ستون سه، بند ۱۰ تا ۱۳: وقایع تحریک پیروان وهیَزداته در ارچوسیه و پایان دادن آن توسط ساتراپ ویوانه.
12. ستون سه، بند ۱۴ و ۱۵، ستون چهار، بند ۱: شورش ارخهٔ ارمنی در بابل و اعدامش.
13. ستون چهار، بند ۲ و ۳: خلاصهٔ ۹ شورش بر علیه تخت شاهی و نبرد با آنان.
14. ستون چهار، بند ۴: دلایل برخاستن و سرکوب این شورش‌ها: «دروغ» و بزرگداشت اهورامزدا.
15. ستون چهار، بند ۵: هشدار دربارهٔ دروغ.
16. ستون چهار، بند ۶ تا ۸: تصریح رسمی شاه دربارهٔ علاقه‌اش به حقیقت.
17. ستون چهار، بند ۹: یگانگی موفقیت داریوش.
18. ستون چهار، بند ۱۰ و ۱۱: درخواست شاه به مردمان آینده برای منتشر کردن متن سنگ‌نبشته.
19. ستون چهار، بند ۱۲ تا ۱۴: یاری اهورامزدا به داریوش و  اهمیت عدالت.
20. ستون چهار، بند ۱۵ تا ۱۷: درخواست شاه به شاهان آینده و کسانی که لوحه تاریخی بیستون را می‌بینند.
21. ستون چهار، بند ۱۸ و ۱۹: ۶ یاور داریوش علیه گئومات؛ راهنمایی شاهان آینده برای حمایت از نسل این حمایت کنندگان.
22. ستون چهار، بند ۲۰: معرفی نوشته جدید و پراکنده شدن متن.
23. ستون پنج، بند ۱ تا ۳: شورش ئَتَمَئیته در ایلام و سرنگونی‌اش توسط گبریَس.
24. ستون پنج، بند ۴ تا ۶: پیروزی داریوش بر سکاها به فرماندهی سکونخا.

روش ساخت کتیبه و سنگ نگاره بیستون

بر اساس نظرات ترومپلمن که لوشی و هینتس نیز آن را پذیرفته‌اند، کنده کاری این نقش برجسته و قلم زنی این کتیبهٔ سه زبانه به ترتیب پی آیند انجام گرفته‌ است:

1. نقش برجسته
2. نخستین روایت ایلامی بر روی چهار صفحهٔ سمت راست
3. روایت اکدی روی تخته سنگ بلند سمت چپ
4. روایت فارسی باستان در چهار صفحهٔ زیر نقش برجسته
5. دومین نسخهٔ روایت ایلامی را در سه صفحهٔ زیر روایت اکدی، در سال ۵۱۸ ق. م و پس از آن افزوده‌اند که اضافه کردن نقش اِسکونخهٔ شورشی به نخستین روایت ایلامی آسیب زده‌ است.
6. افزودن قطعهٔ پنجمی به فارسی باستان پس از افزودن تصویر اسکونخه.

آسیب های ایجاد شده در کتیبه و نقش برجسته بیستون

مهمترین آسیب های موجود در کتیبه بیستون عبارتند از:

1. درز افقی که کتیبه را به دولایه تقسیم می کند
2. ۵ درز عمودی در بخش های مختلف
3. ۶ حفره بر روی خطوط
4. تورق و لایه لایه شدن و ترکهای سطحی کتیبه اکدی
5. رشد گیاهان و گلسنگ ها
6. آسیبهای انسانی (نوشتن یادگاریها و جای گلوله)

کتیبه و نقش برجسته بیستون کجاست

کتیبه و نقش برجسته بیستون، در محوطه تاریخی بیستون، در شهر بیستون از شهرهای شهرستان هرسین، در ۳۰ کیلومتری شمال شرق شهر کرمانشاه در استان کرمانشاه، قرار دارد.