سر در باغ ملی

• 1398/02/15
• 0 کامنت
• 3678 تعداد بازدید

سر در باغ ملی از بناهای به جا مانده از دوره قاجار می‌باشد که به عنوان دروازه ورودی به میدان مشق، که محوطه ای نظامی و در اختیار قشون بود ساخته شد و از فضای بین آن برای سالهای طولانی به عنوان زمین رژه ارتش بزرگ استفاده می‌کرده‌اند.

ساختمان‌های کنونی اداره پست ایران (موزه ارتباطات)، شهربانی کل کشور (ساختمان شماره ۹ وزارت خارجه کنونی)، وزارت امور خارجه، موزه ملی ایران (موزه ایران باستان)، کتابخانه و موزه ملی ملک، اداره کل ثبت اسناد و املاک کشور، و بنای نخستین شرکت ملی نفت (ساختمان کنونی شماره ۳ وزارت امور خارجه) در این میدان جای داشتند و سردر باغ ملی میان ساختمان پستخانه (در جایگاه کنونی موزه وزارت ارتباطات) و ساختمان پیشین شرکت ملی نفت (ساختمان شماره ۳ وزارت امور خارجه) قرار داشت و راه ورودی به خیابان ملل متحد از خیابان سپه (خیابان امام خمینی) بود.

نام های مختلف سردر باغ ملی

سر در باغ ملی به دروازه باغ ملی نیز معروف است و قبل از اینکه این مکان تبدیل به باغ ملی شود به دروازه میدان مشق شهرت داشت.

تاریخچه سردر باغ ملی

سر در باغ ملی و ساختمان‌های مجاور آن به دستور مستقیم رضا پهلوی (که در آن زمان وزیر جنگ بود) و توسط جعفر خان کاشانی و کمک آلمانی‌ها، در سال‌های ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۴ ساخته شد. البته در ساخت این بنا، معماران دیگری نیز نقش داشته اند. در واقع استحکام بخشی این عمارت با شکوه توسط استاد اسماعیلی، ساخت ستون ها به وسیله استاد کریم منیژه، ساخت کاشی ها به دست استاد خاکنگار مقدم و کاشی کاری ها به هنرمندی استاد حسین کاشی پز انجام شده است.

مدتی پس از ساخت این دروازه، طرح برپایی نخستین باغ همگانی شهر تهران، با نام باغ ملی، در زمین های درون میدان مشق، برنامه ریزی و پیاده سازی شد و از این رو نامش به سردر باغ ملی تغییر یافت. گرچه باغ ملی چند سال بیشتر دوام نیاورد و با احداث دو ساختمان شرکت نفت ایران و انگلیس و اداره پست بلدیه در همان سال‌ها، دو پست نگهبانی واقع در قسمت غربی و شرقی سردر تخریب می‌شود و منظره زیبا و منفرد بنای سردر تا حدودی تحت‌تأثیر دو بنای مجاور خود قرار می‌گیرد.

همچنین بعدها در محوطه آن، ساختمان‌هایی از جمله ساختمان وزارت امور خارجه ایران، کتابخانه ملی و موزه ایران باستان ساخته شد.

میدان مشق

میدان مشق در زمان فتحعلیشاه قاجار بنیاد نهاده شد و در دوره ناصرالدین شاه، تجدید و توسعه یافت. به اهتمام محمد حسن خان سپهسالار، میدان مشق به شکل مربع در آمد و دیوارهایی مشتمل بر طاق نماهای آجری، گرداگرد آن ایجاد و دارای دروازه ای با یک درب دولنگه و دو طاق نمای مسدود که به صورت پخی بود، گردید. از لحاظ مکانی سر در زمان ناصری، با توجه به شواهد و قراین و بررسی طرح ها و نقشه های قدیمی تهران قدیم، در محدوده ای بین کوچه پست و بانک سپه، در خیابان امام خمینی قرار داشته است.

در سال های بعد، بنایی به شیوه معماری روسی در شمال غربی سردر ناصری احداث گردید که مرکز قزاقخانه دولتی بود و توسط مستشاران نظامی اروپایی و روسی اداره می شد. این عمارت در حال حاضر قدیمی ترین بنای موجود در میدان مشق است.

سردر باغ ملی بعد از تخریب سر در ناصری، ساخته شد. در اواخر دوره قاجار توجه کمتری به این میدان شد تا اینکه در سال های نخست سلسله پهلوی اول به باغ ملی تبدیل گردید.

از مهمترین وقایع تاریخی در این میدان به دار آویختن میرزا رضا عقدایی‌، معروف به میرزا رضا کرمانی، قاتل ناصرالدین شاه است و همچنین نقل است که شیخ فضل‌الله نوری نیز در همین میدان (یا در میدان اعدام و به گفته و روایت دیگر در میدان توپخانه سابق) به دار آویخته شد.

کتاب هایی مانند طهران قدیم، نوشته جعفر شهری، تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران، نوشته ناصر تکمیل همایون و تاریخ تهران، نوشته بهمن شعبانزاده از جمله کتاب هایی هستند که در آنها درباره پیشینه میدان مشق و رخدادهای آن نوشته شده است.

بخش های مختلف سردر باغ ملی

این بنا یک دروازه برای سواره رو و دو در برای عبور و مرور افراد پیاده دارد و در بخش بالایی این بنا، جایگاه دیده بانی، نقاره زنی و گذر نیروهای نظامی طراحی شده است.

معماری و ویژگیهای سردر باغ ملی

این بنا با آمیزه ای از معماری ایرانی-اروپایی، به ویژه در کاشی کاری ها و کلاه فرنگی طراحی شده و در معماری داخلی این اثر زیبا از تصاویر کوروش و مردمان عهد هخامنشی استفاده شده‌ است. پهنای دروازه باغ ملی از شرق به غرب، حدود ۲۶ متر است که با احتساب برج‌های نگهبانی سابق، به کمتر از ۴۷ متر می‌رسد و ارتفاع آن حدود ۲۲ متر است.

جدا از کتیبه های متعددی که روی دروازه قرار دارند، کاشی‌کاری‌هایی نیز در دو طرف دروازه وجود دارند که روی آنها توضیحاتی در مورد وسایل جنگی از قبیل توپ و تفنگ‌ها و سربازان، پرچم سه رنگ ایران، پلنگ، سروده ها و آیه های قرآنی و نامهای امامان به صورت کتیبه زیر کلاه فرنگی نوشته شده است.

کتیبه اصلی بر بالای طاق واقع شده که در بالای آن اتاقی قرار دارد که موسیقی نظامی را در آنجا می نواختند. کتیبه دیگر بیان می‌کند که دروازه ساخته شده از آهن آن، در زرادخانه تهران درست شده است.

نمای خارجی شامل اشعاری از ندیم الملک، نقوش کاشی‌کاری شده با نقش دو شیر که تاجی را در میان گرفته‌اند، پلنگ، شیر و خورشید، تیربار و گلوله‌های توپ می‌باشد. پس از انقلاب اسلامی اقداماتی جهت زدودن نقش شیر و خورشید از این بنا صورت گرفت.

نمای داخلی دارای این نقوش است: صحنه تسخیر تهران در کودتای ۱۲۹۹ در نزدیکی دروازه و برج و باروهای تهران (احتمالاً دروازه قزوین)، نگاره تمام قد سربازان لژیون قزاق، مسلسل و نقوش فرشته پیروزی که کم و بیش از حجاری‌های طاق بستان اقتباس گردیده‌است.

اتاقکی در بالای ورودی میانی دیده می‌شود که به صورت کلاه‌فرنگی است و الهاماتی از معماری روسیه در آن به چشم می‌خورد. این بخش دارای بام شیروانی است و پنجره‌هایی با طاق هلالی به دو سوی باغ ملی دارد.

درهای سردر باغ ملی از جنس چدن می باشند که در قورخانه تهران به دست استاد محمد علی کرمانی ساخته شده بودند.

بیشتر بخش‌های این بنا شامل پی و پایه و شال ستون‌های هشت‌گانه و ساق ستون‌ها از آجر ساخته شده‌اند و سنگ، چوب، آهن و برنز دیگر مصالح مورد استفاده در بنا هستند.

سر در باغ ملی کجاست

سر در باغ ملی در ضلع شمالی خیابان امام خمینی (سپه پیشین)، در ضلع شرقی وزارت امور خارجه و در ضلع غربی موزه پست و تلگراف، در شهر تهران قرار دارد.