روستا یا ده يا قريه به معنی سرزمين است. براساس مطالعات جهانی، تعريف روستا در كشورهای مختلف، دارای تفاوت هايی می باشد. مثلاً در آمريكا، بيشتر بر مفهوم ”مناطق روستايی“ تاكيد می شود كه بيانگر نواحی دارای چگالی جمعيتی كم است، در حاليكه در بعضي كشورهای ديگر همچون ايران، روستا بر اساس ميزان جمعيت تعريف می شود.

تعریف روستا یا ده در ایران

ده یا قریه که در کتاب‌های نشر قدیم به صورت دیر هم دیده می‌شود، در زبان پهلوی ده، در پارسی باستان Dahya، به معنی سرزمین و در اوستا به شکل دفیو (Daxya) آمده است.

در ایران، ده از قدیمی‌ترین زمان، یک واحد اجتماعی و تشکیلاتی و جایی بوده‌ است که در آن، گروه‌هایی از مردم روستایی، برای همکاری در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی گردهم تجمع یافته‌اند. ده، اساس زندگی اجتماعی ایران را تشکیل می‌دهد و اهمیت آن به اعتبار اینکه یک واحد تشکیلاتی در زندگی روستایی است، در سراسر قرون وسطی و از آن پس تا به امروز برقرار بوده‌است.

در عرف، ده عبارت است از محدوده‌ای از فضای جغرافیایی، که واحد اجتماعی کوچکی مرکب از تعدادی خانواده، که نسبت به هم دارای نوعی احساس دلبستگی، عواطف و علائق مشترک هستند، در آن تجمع می‌یابند و بیشتر فعالیت‌هایی که برای تامین نیازمندی‌های زندگی خود انجام می‌دهند، از طریق استفاده و بهره گیری از زمین و در درون محیط مسکونی‌شان صورت می‌گیرد. این واحد اجتماعی که اکثریت افراد آن به کار کشاورزی اشتغال دارند در عرف محل ده نامیده می‌شود.

قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری، مصوب تیر ۱۳۶۲، روستا را چنین تعریف می‌کند: «روستا واحد مبدأ تقسیمات کشوری است» که از نظر وضعیت طبیعی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی همگون بوده، با قلمرو معین ثبتی یا عرفی مستقل شناخته شود. روستا از حداقل ۲۰ خانوار یا صد نفر ساکن متمرکز یا پراکنده تشکیل می‌شود. اکثریت ساکنان دائمی روستا به‌طور مستقیم یا غیر مستقیم به فعالیت در زمینه کشاورزی، دامداری، باغداری، صنایع روستائی یا صید اشتغال دارند. روستا در عرف به عنوان ده، آبادی، قلعه، دهکده یا قریه نیز نامیده می‌شود.

نظر جامعه شناسان درباره روستا یا ده

پلاسید رامبد، جامعه‌شناس فرانسوی می‌گوید: ده واحد اجتماعی ویژه‌ای است که با یک فضا، در ارتباط متقابل است و این فضا به عنوان یک عنصر ضروری در نظام اجتماعی ده نقش دارد و به این ترتیب ده دارای بعد اجتماعی است که می‌تواند یکی از عوامل اساسی تشکیل دهنده آن به‌شمار رود. ده محصول کنش‌های متقابل گروه‌های انسانی و فضا است، میان اعضای ده رابطه‌ای محلی وجود دارد که نتیجه کنشهای متقابل تاریخی است و موجب پیدا شدن حافظه جمعی و محلی است و در نتیجه نوعی وجدان یا شعور جمعی به وجود می‌آورد.

تونیس (فیلسوف و جامعه‌شناس اهل آلمان) می‌گوید: جامعه روستایی به عنوان یک جامعه آرمانی که سرشار از تقدس، هماهنگی و صلح و صفاست.

روث گلاس (جامعه شناس) می‌نویسد: برای ما صفت روستایی دارای مفهوم خوشایند و مطمئنی است. زیبایی، سادگی، راحتی، فراغت، منظره‌های دلگشا، آزادی، صلح و صفا و آرامش است.

آشنایی با روستاها