روستای ابیانه

روستای ابیانه، یکی از روستاهای تاریخی و استثنایی ایران است که دارای معماری جالب توجه، مناظر زیبا و قدمت تاریخی بوده و یکی از بلندترین نقاط مسکونی در ایران است. این روستا منطقه ای خوش آب و هوا و خوش منظره و دارای موقعیت طبیعی مساعد می باشد.

یکی از ویژگی های برجسته روستای ابیانه وجود آثار چوبی و تزیینات، نقوش و کتیبه های آن است که این آثار نه تنها در اماکن مذهبی، بلکه در خانه های روستا نیز به چشم می خورد. تعدادی از این آثار از دوره سلجوقی و تعدادی از دوره ایلخانی و بخش قابل ملاحظه ای از دوران صفوی به جای مانده است.

وجه تسمیه ابیانه

عده ای بر این باورند که ابیانه در واقع آب یانه بوده است و افرادی که قصد سکونت در این محل را داشتند افرادی را فرستاده اند که ببیند در این محل آب بوده است یا نه.

در زبان محلی به این مکان ویونا گفته می شود که وی به معنای بید و ویانه به معنای بیدستان است (ابیانه در گذشته بیدستان بوده است).

به گفته برخی ویانه در طول زمان به اویانه و ابیانه تحریف شده است.

تاریخچه روستای ابیانه

مدرک درستی که دقیقا قدمت زمانی ابیانه را تعیین کند وجود ندارد ولی پیشینه هزار و پانصدساله برای آن تخمین می زنند. آثار و بناهای تاریخی که در ابیانه وجود دارد مربوط به دوره‌های ساسانی، سلجوقی، صفوی و قاجار است.

معماری روستای ابیانه

معماری روستای ابیانه الهام گرفته از ویژگی های طبیعی و زمین شناسی این منطقه می باشد. ابیانه روستایی چند طبقه به نظر می آید. خانه های روستا تماما بر روی دامنه پرشیبی در شمال رودخانه برزرود بنا شده است و پشت بام مسطح خانه های پایین دست، حیاط خانه های بالادست را به وجود می آورد.

به طور کلی این روستا به سه بخش تقسیم می شود: محل سکونت، باغستان و دشت. کوچه ها کج و معوج و از نظر سطح متفاوتند. کوچه مربوط به خانه های بالاتر گاهی به سقف خانه های پایین تر منتهی می شود.

موقعیت و اسقرار بافت روستا به شکل خطی و در امتداد نهر منشعب از چشمه می باشد. باغات و کشتزارها نیز در جنوب نهر قرار گرفته اند. خانه های روستا تماما بر روی دامنه پرشیبی در شمال رودخانه برزرود بنا شده است. بافت ساختمانی خانه ها مربوط به سه دوره سلجوقی، صفویه و قاجاریه است.

خانه های دوره سلجوقی حیاط ندارند و یک ایوان جنوبی دارند. اطراف ایوان، خانه در دوطبقه بالا رفته و اتاق ها پیرامون صفه (فضای باز سرپوشیده) قرار دارند. در خانه های دوره صفویه توجه بیشتر بر روی صفه است.

نمای خارجی دیواره های خانه ها با خاک سرخی پوشانده شده است که این سرخی، اصلی ترین عامل جذابیت روستا می باشد. معدن این خاک سرخ در نزدیکی روستا قرار دارد.

از آنجا که در دامنه‌های شیب‌دار، فضای کافی برای ساختن خانه‌های موردنیاز وجود ندارد در این روستا چنین رسم شده‌ که هر خانواده انبار غار مانندی در تپه‌های یک کیلومتری روستا، در کنار جاده و نرسیده به ابیانه، ایجاد نماید. این غارها که در دل تپه‌ها حفر شده‌اند و از بیرون تنها درهای کوتاه و محقر آن نمایان است برای نگهداری دام و نیز آذوقهٔ زمستانی و اشیاء غیرضروری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اماکن دیدنی روستای ابیانه

قلعه هرده: این قلعه در محله هرده، در شمال شرقی روستا قرار دارد.

قلعه پاله: این قلعه در محل پل، در شمال غربی روستا قرار دارد.

قلعه پال همونه: این قلعه به نام تخت هامان نیز شهرت دارد که در محله بالا و یوسمون، در جنوب غربی روستا قرار گرفته است. سند موجود نشان می دهد که این قلعه حدود ۲۰۰ سال پیش‌ساخته شده است.

آتشکده هارپاک: قدیمی ترین اثر تاریخی ابیانه است که در سراشیبی قرار دارد. محله‌ای که آتشکده در آن جای دارد «برآزه» به معنای «برآذرگاه» خوانده می‌شود. دیرینگی این آتشکده را به دوره ساسانی نسبت داده اند. آتشکده ابیانه را نمونه‌ای از معابد زرتشتی دانسته‌اند که در جوامع کوهستانی ساخته می‌شد.

مسجد جامع ابیانه: این مسجد بنایی زیبا از دوران سلجوقی است که درِ زیبایی از دوره قاجار، در ورودی آن قرار دارد که ساخته صفرعلی بیدگلی است. مسجد جامع در محله میون ده قرار دارد.

مسجد پرزله: سه درِ تاریخی یکی مربوط به دوره ایلخانی و دو تا مربوط به دوره صفوی در این مسجد قرار دارد.

زیارتگاه هینزا: این زیارتگاه در جنوب شرقی ابیانه در دره ای باریک، در دل صخره ها قرار دارد. ظاهرا این زیارتگاه مربوط به بی بی زبیده خاتون، بنت موسی بن جعفر است. برخی نیز عنوان کردند که این زیارتگاه مربوط به زمان آناهیتا است.

زیارتگاه شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی: این زیارتگاه در شرق ابیانه در محله هرده قرار دارد. شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی، فرزندان امام موسی بن جعفر هستند.

خانقاه: اين بنا که در زمان شاه عباس صفوي ساخته شده در محله پَ خونه قاه يا پَس خانقاه قرار دارد. 

همچنین چندین درِ لنگه ای از یادگاری های دوره صفوی بر خانه های ابیانه استوار است و یک در هم از دوره صفوی در حسینیه جنب زیارتگاه قرار دارد. درهای منازل ابیانه دارای تزئینات بیشتری نسبت به درهای دیگر است.

مهمترین درهای منازل عبارتند از: در خانه های اشرف، مصطفایی ها، ربیعی نیا، فلاحی، جلیلی، امینی (مسیح)، شبگرد، خواجه مظفر، خانی زاده، خلیلی، حبیبی، رزاقی و مشیری.

لباس مردم روستای ابیانه

مردم روستا پوشش خاصی دارند و اکثرا در داخل روستا از پوشش محلی منطقه استفاده می کنند.

لباس مردان ابیانه از این اجزا تشکیل شده است: تمون (شلوار)، قبا و الخولق.

لباس زنان ابیانه از این اجزا تشکیل شده است: پیرون، تمون (شلوار)، الخولق، کرتی، چورقاد، چوشو و عراقچین.

گویش مردم روستای ابیانه

مردم روستای ابیانه بسیاری از آداب و رسوم سنتی خود را حفظ کرده اند که این امر می تواند به دلیل کوهستانی بودن منطقه و دوری، باشد. زبان مردم روستا فارسی پهلوی با لهجه خاص ابیانه ای است.

شغل و محصولات کشاورزی روستای ابیانه

مردم روستا به کشاورزی، باغداری و دامداری مشغول‌اند. روستای ابیانه دارای هفت رشته قنات است که برای آبیاری مزارع و باغات استفاده می شود. از این مزارع و باغات محصولاتی چون گندم، جو، سیب زمینی و انواع میوه به خصوص سیب، آلو، گلابی، زردآلو، بادام و گردو پرورش می یابد.

در سال‌های اخیر با گسترش قالی‌بافی در ابیانه، نزدیک به ۳۰ کارگاه قالی‌بافی در آنجا دایر شده‌ است. در گذشته گیوه بافی از جمله مشاغل پُردرآمد زن‌های ابیانه بوده که امروزه تا حدی متروک شده‌ است.

آب و هوای روستای ابیانه

اقلیم دره ابیانه، ترکیبی از آب و هوای مدیترانه ای و گرم و خشک است. بارندگی در این منطقه اساسا در فصل زمستان و به صورت برف است.

روستای ابیانه کجاست

روستای ابیانه در حدود ۴۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان نطنز و  ۷۰ کیلومتری جنوب کاشان، در دامنه کوه کرکس در استان اصفهان قرار دارد.