رصدخانه مراغه

• 1396/10/10
• 0 کامنت
• 2101 تعداد بازدید

رصدخانه مراغه بزرگترین رصدخانه جهان در دوره قبل از اختراع تلسکوپ بوده است. رصدخانه مراغه رصدخانه‌ای است که در دورهٔ هلاکوخان زیرنظر خواجه نصیر طوسی در شهر مراغه ساخته‌شد. امروزه تنها پی‌های بخش‌های مختلف و بخشی از سدس (بخشی از ابزارهای ستاره شناسی) سنگی آن باقی‌مانده‌است.

تپه رصدخانه مراغه دارای طول ۵۱۰ متر و عرض تقریبی ۲۱۷ متر و ارتفاع ۱۱۰ متر می‌باشد و دارای قسمتهای مختلف از جمله برج مرکزی رصدخانه، واحدهای مدور پنجگانه، کتابخانه و محلهٔ مسکونی دانشمندان، مسجد، مدرسه، چاه آب. کارگاه بزرگ دانشمندان (شاید آزمایشگاه) می‌باشد.

رصدخانه مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود و یک سازمان علمی گسترده بود که بیش‌تر شاخه‌های دانش درس داده می‌شد.

تاریخچه رصدخانه مراغه

بنای این رصدخانه در سال ۶۵۷ هجری (۱۲۶۱ میلادی) به سفارش خواجه نصیرالدین طوسی و به فرمان هولاکو، نوه چنگیزخان مغول، آغاز شد. خواجه نصیرالدین طوسی فیلسوف، ریاضیدان و منجم در سال ۶۵۷ هجری قمری نقشه ای به دست فخرالدین ابوالسعادات احمد بن عثمان مراغی، معمار معروف آن عصر داد تا ساختمانی بر فراز تپه ای در شمال مراغه بسازد. بنای رصـدخانه، 15سال طول کشید.

هولاکو برای نگهداری این سازمان پژوهشی موقوفه‌های ویژه‌ای در نظر گرفت. کتاب‌خانه‌ای شامل ۴۰۰۰ هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی، از جمله ذات‌الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتی‌متر، کره‌های حلقه‌دار (ذات‌الحلق)، حلقه انقلابی، حلقه اعتدالی و حلقه سموت، نیز فراهم شد.

ساختمان رصدخانه مراغه

پرویز ورجاوند و همکارانش در دهه ۱۳۵۰ خورشیدی به کاوش در محوطه این رصدخانه پرداختند و قسمت‌های مختلف آن را شناسایی کردند. ساختمان اصلی این رصدخانه به شکل برجی استوانه‌ای ساخته شده و در ساختمان‌های جنبی آن یک کتابخانه و محل اقامت کارکنان تشخیص داده شده‌ است. در سال‌های اخیر گنبدی برای محافظت از بقایای این بنا بر روی بخشی از آن ساخته شده است.

در سال‌های اخیر گنبدی برای محافظت از بقایای این بنا بر روی بخشی از آن ساخته شده‌است.

خواجه نصیرالدین طوسی و دانشمندان همکار

خواجه نصیرالدین طوسی شاعر، فیلسوف، متکلم، فقیه، ستاره‌شناس، اندیشمند، ریاضیدان، منجم، پزشک و معمار ایرانی سده هفتم است. زیج ایلخانی یکی از آثار خواجه نصیرالدین طوسی در حوزه ستاره‌شناسی‌است. خواجه نصیرالدین طوسی زیج ایلخانی را از روی رصدهای انجام‌شده در رصدخانهٔ مراغه تدوین کرده‌است. این کتاب در سال ۶۷۰ هجری قمری نوشته شده است. زیج ایلخانی سده‌ها از اعتبار خاصی در بسیاری از سرزمین‌های آن زمان، از جمله در چین، برخوردار بوده‌است و در سال ۱۳۵۶ میلادی (۳۰۰ سال پس از مرگ طوسی) ترجمه و در اروپا منتشر شد. قدیمی‌ترین نسخهٔ این زیج در کتابخانهٔ ملی پاریس نگهداری می‌شود.

خواجه نصرالدین توسی برای ساخت رصدخانه و ابزارهای رصد، از دانش و هنر دانشمندان و استادان زمان خود استفاده کرد که نیتش از این کار موارد زیر بود:

• بازگرداندن و اسکان دانشمندان فراری، که در اثر حملهٔ مغلول‌ها متواری شده‌بودند
• ایجاد یک مرکز علمی

دانشمندان زیر در ساخت ابزارها و ساختمان رصدخانه به وی کمک کردند:

مویدالدین، ابن برمک بن مبارک عرضی دمشقی - نجم‌الدین، علی بن عمر علی کاتبی، از علمای شافعیه - فخرالدین اخلاطی، مهندس و متبحر در علوم ریاضی از تفلیس - فخرالدین مراغه‌ای. طبیب و ریاضی‌دان از موصل - نجم‌الدین کاتب بغدادی از صور - محی‌الدین مغربی، مهندس و ریاضی‌دان - قطب‌الدین شیرازی (از شاگردانش) - حسام‌الدین شامی - نجم‌الدین اسطرلابی - سید رکن‌الدین استرآبادی - ابن الفوطی کمال‌الدین عبدالرزاق شیبانی بغدادی - صدرالدین علی (فرزند خواجه) - اصیل‌الدین حسن (فرزند خواجه) - فو من جی دانشمند چینی - ابوالفرج بارهبراوس شخصیت ممتاز مذهبی مسیحی

رصدخانه مراغه کجاست

رصدخانه مراغه روی تپه‌ای در غرب مراغه در نزدیکی دو روستا به نام‌های طالب‌خان و حاجی‌کرد، در استان آذربایجان شرقی قرار دارد.