جزیره یا آبخوست یک خشکی است که گرداگردش را آب فرا گرفته باشد. درحقیقت، جزیره را بهعنوان قطعهزمینی میشناسند که بهطور طبیعی به وجود آمده و اطراف آن را آب احاطه کرده و به هنگام مد از آب بیرون آمده است.
دو نوع اصلی از جزایر وجود دارد:
مجمعالجزایر، گروه یا زنجیرهای از جزیرهها است. به عبارت دیگر، مجمعالجزایر به تعداد زیادی جزیره در یک منطقه گفته میشود. مجمع الجزایر معمولاً در دریاهای آزاد یافت میشوند ولی گاهی هم ممکن است در کنار آنها یک تکه زمین بزرگ نیز وجود داشته باشد؛ مثالی از این حالت اسکاتلند است که ۷۰۰ جزیره در پیرامون آن قرار دارند.
مجمع الجزایر اغلب آتشفشانی هستند و در طول مناطق فرورانش یا تفتگاهها تشکیل میشوند. اما فرایندهای بسیار دیگری نیز ممکن است در تشکیل آنها از جمله سایش و رسوبگذاری نقش داشته باشند.
شبهجزیره اصطلاحی جغرافیایی است که بر قطعهٔ وسیعی از خاک اطلاق میشود که از یک سو متصل به خشکی باشد و از سه طرف دیگر، آب آن را فراگرفتهباشد. اگر آن بخش از خشکی که شبهجزیره را به بقیه خشکی پیوند میدهد باریک باشد به آن برزخ گفته میشود. یک شبهجزیره میتواند بهشکل دماغه، رأس، زبانه یا سنگپوز باشد.
قارههای نیمکره جنوبی شبهجزیره کم دارند اما قارههای اروپا، آسیا و آمریکای شمالی شبهجزیرههای فراوان دارند.
جزیره هرمز جزیرهای بیضیشکل و گنبدی نمکی در خلیج فارس است که به علت موقعیت جغرافیایی و مجاورت آن با تنگه هرمز، عنوان کلید خلیج فارس را گرفته ...
آشوراده تنها جزیرهٔ ایرانی دریای خزر است. این جزیره در سدههای گذشته در پی عملکرد و فعالیت گروههای انسانی با حفر کانال از توده اصلی خشکی خود ...
جزیره تفریحی کوشک پشت سد شهید عباسپور واقع شده است که یکی از بزرگترین سدهای استان خوزستان است و بر روی رودخانه کارون بنا شده است. طبیعت ...
کوچکترین جزایر دنیا که به عنوان کشورهای مستقل نیز شناخته میشوند به ترتیب عبارتند از:
خلیج فارس دارای جزیرههای زیاد مسکونی و غیر مسکونی است، که بیشتر آن ها کوچک هستند و به دلیل جزر و مد آب غیر قابل سکونت هستند. این جزایر در حوزه سیاسی سه استان بوشهر، خوزستان و هرمزگان قرار دارند. همچنین در دریای خزر نیز یک جزیره ایرانی وجود دارد.
از لحاظ منشأ و پیدایش، این جزایر به سه دسته تقسیم میشوند:
ــ جزایر مرجانی: این دسته از جزایر از تجمع پوسته آهکی آبسنگهای مرجانها روی یک بلندی یا صخره زیرآبی به وجود آمده و ارتفاع گرفتهاند؛ مانند جزایر کیش، فارور، فارورگان، هندورابی، خارک، خارکو، شیف، جبرین، امالگرم، عباسک و جزیره فارسی در جنوبغربی بوشهر.
ــ جزایر تاقدیسی زاگرسی: این جزایر معمولا نوک قلههای رشتهکوه زاگرس پست هستند که از زیر آب سر بیرون آورده و اغلب بهشکل دایره و بیضی یا کشیده دیده میشوند؛ مانند جزایر قشم، ابوموسی، تنببزرگ و کوچک، هرمز، هنگام، لارک، لاوان و سیری.
ــ جزایر دلتایی و رسوبی: در بخش غربی خلیجفارس، بهویژه در محل ارتباط دهانه اروندرود به خلیجفارس، مقادیر چشمگیری از عناصر دانهریز حملشده توسط رودخانهها رسوب یافته است که بر اثر تجمع و ارتفاعگیری از سطح آب، بهصورت جزایر مثلثیشکلی که رأس آن به سمت ساحل و قاعده آن سمت دریاست شکل گرفتهاند؛ جزایر شعیبه و دارا و بونه در خور موسی از این نوعاند.
جزایر خلیجفارس از لحاظ وضع طبیعی و شرایط دریایی و جوی و سایر ملاحظات با یکدیگر یکسان نیستند و لذا سرنوشت واحدی نداشتهاند. بعضی از این جزایر به سبب ثروت خداداد یا از نظر اهمیت سوقالجیشی یا به هر دو علت مورد توجه متجاوزان بودهاست، ولی جزایر فراوانی هم در خلیجفارس وجود دارند که همیشه از یک سکون و آرامش مطلق برخوردار بودهاند و شاید پای ابنای بشر به آنجا نرسیده باشد، یا فقط اشخاص معدودی ندرتاً به آن جزایر رفتوآمد کرده باشند ولی امروز به علت شرایط خاصی توجه تمام جهانیان را به خود جلب کردهاند.
جزایر درونسرزمینی براساس محل قرارگیری آنها به دو دسته جزایر دریاچهای (مانند جزیره اشک، کبودان و دیگر جزایر دریاچه ارومیه) و جزایر رودخانهای (مانند جزیره مینو یا آبادان در استان خوزستان) تفکیکشدنی است.