تپه سیلک

• 1396/12/07
• 0 کامنت
• 2816 تعداد بازدید

تپه سیَلْک نام اولین تمدن شهرنشینی ایران مرکزی، در کاشان است که در منطقه فین کاشان واقع شده و قدمتی در حدود ۷ هزار سال دارد. چند هزار سال پیش از میلاد مردم غارنشین فلات ایران در پی دگرگونی‌هایی که از لحاظ آب و هوا و تشکیل مزارع و چمنزارها به وجود آمد به دشت‌ها روی آوردند و زندگی تازه‌ای را آغاز کردند و در تمدن آن‌ها نسبت به دوران‌های پیشین پیشرفت بیشتری دیده شد؛ کهن‌ترین مردم دشت‌نشین، مردم محل سیلک نزدیک کاشان بودند که آثار زندگی ایشان را در آن‌جا به دست آورده‌اند.

این محوطه اکنون در مجاورت کویر قرار دارد اما به نظر می رسد در آن زمان وضعیت متفاوت بوده و در کنار آب قرار داشته است.

این بنای تاریخی تا سال ۱۳۱۰ شناسایی نشده بود و در میان مردم کاشان به شهر نفرین شده معروف بود تا اینکه با کاوش‌های باستان‌شناسان کشف شد.

چگونگی کشف تپه سیلک و کاوش های صورت گرفته

در خزان سال ۱۳۱۱ خورشیدی، با جاری شدن سیل در زمین‌های کشاورزی ساکنان شهر کاشان، تمدنی بزرگ و چندهزار ساله نمایان شد. بعد از مدتی، تمدنی گمشده که هزاران سال از عوامل مخرب طبیعی در امان مانده بود به مزرعه‌ شخم‌زده‌ی‌ عتیقه ‌فروشان تبدیل شد و سرانجام با انتقال آثار تاریخی به کشورهای غربی، رومن گیرشمن (باستان ‌شناس) از طرف موزه‌ی لوور فرانسه، با هدف شناخت و شاید نجات تمدنی که به همه مردم جهان تعلق داشت، روانه‌ی ایران شد.

در آن زمان رییس موزه ملی ایران نیز آندره گودار فرانسوی بود که حضورش باعث شد سه فصل کاوش گریشمن، در سال های ۱۹۳۳، ۱۹۳۴ و ۱۹۳۷ میلادی، در این تپه ها به سرعت انجام گیرد و در سال ۱۹۳۸ (۱۳۱۷ خورشیدی)، در دو مجلد با عنوان سیلک کاشان به زبان فرانسوی در پاریس چاپ گردد که بعدها به دست انتشارات میراث فرهنگی ایران به فارسی برگردانده شدند.

گیرشمن موفق شده بود شش دوره فرهنگی متمایز را در محوطه سیلک شناسایی و معرفی نماید که عبارتند از:

1. دوره های اول و دوم که آثار و بقایای آن ها متعلق به آغاز استقرار در روستا و تولید است.
2. دوره های سوم و چهارم با بقایایی از دوره های آفار شهرنشینی و آغاز نگارش. بنای زیگورات سیلک مربوط به دوره چهارم است.
3. دوره پنجم (عصر آهن)، که بقایای آن گورستان الف است.
4. بقایای دوره ششم (ادامه عصر آهن) رامی توان در گورستان ب مورد مطالعه قرار داد.

کاوش های جدید تپه سیلک

بعد از پایان یافتن فعالیت‌های گیرشمن و چاپ گزارش‌ های او، تا سال ۱۳۸۰، توجهی به سیلک نشد، به‌ طوری که بسیاری از اراضی این محوطه به زمین کشاورزی تبدیل شد و به گفته برخی ساکنان قدیمی، برای گسترش شهر و خانه ‌سازی‌ ها فاصله چندانی تا این محوطه باقی نمانده بود که در آن صورت، از این تپه‌ی باستانی به ‌جز نام و خاطره‌ ای باقی نمی ‌ماند.
سرانجام در آن سال‌ دکتر صادق ملک شهمیرزادی (باستان‌شناس)، برای بررسی و ادامه‌ کاوش‌ها به سیلک رفت و با انجام پنج فصل کاوش که تا سال ۱۳۸۵ طول کشید، توانست نتایج کارهای خود را در چند جلد آماده‌ چاپ کند.

تاکنون این عناوین چاپ شده اند: زیگورات سیلک، سفالگران سیلک، نقره کاران سیلک و شکارچیان سیلک.

در طی کاوش‌های این گروه، نیایشگاه سیلک که به زبان اکدی، زیگورات نامیده می‌شود، در تپه جنوبی کشف شد. این پرستشگاه را رومن گیرشمن (کاشف زیگورات چغازنبیل) نتوانسته‌ بود پیدا کند. این زیگورات در حال حاضر قدیمی ترین زیگورات کشف شده در جهان به حساب می آید. زیگورات به زبان اکدی، در واقع نوعی معماری مذهبی و باستانی است. زیگورات ها بناهایی خشتی و تو پر و بدون فضای خالی هستند که به صورت چند طبقه ساخته می شده اند و طبقه زیرین آن ها از طبقه فوقانی بزرگتر بوده است. این عمارت‌های بلند و چند طبقه، برای عبادت بکار می‌رفته است.

بخش های مختلف تپه سیلک

تپه سیلک از دو تپه شمالی و جنوبی که در فاصله ۶۰۰ متری یکدیگر قرار دارند و دو گورستان تشکیل شده است. یکی از گورستان‌ها که گورستان الف نامیده می‌شود ۳۵۰۰ سال قدمت دارد و در ۲۰۰ متری جنوب تپهٔ جنوبی واقع شده که امروزه روی آن بلواری ۲۴ متری به نام بلوار امیرالمؤمنین، احداث شده است. گورستان دیگر که گورستان ب نامیده می‌شود ۳۰۰۰ سال قدمت دارد و در زیر باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی ضلع غربی تپه‌ها قرار دارد. قدمت قدیمی‌ترین آثار به دست آمده از تپه شمالی به حدود ۷۵۰۰ سال قبل می‌رسد و آخرین آثار یافت‌ شده از تپه جنوبی مربوط به ۵۰۰۰ سال پیش است.

- تپه شمالی سیلک

در تپه شمالی که به طول ۳۲۰ متر و عرض ۱۱۰ متر است، پس از حفر ۸ متر، دیوارهایی آشکار شدند که ارتفاع و ضخامت‌های متفاوتی داشتند. این امر نشان می‌داد که در آن نقطه، چهار طبقه سکونتگاه روی هم قرار داشتند. کف این خانه‌ها از خاک کوبیده درست شده بود و دیوارها فاقد پی بودند، نه از سنگ و نه از خشت، چرا که خشت در دوره نخست هنوز شناخته نشده بود؛ بیرون و درون این دیوارها هیچ نوع اندودی نداشتند.

در آن دوره مرده‌ها را در زیر کف خانه‌ها دفن می‌کردند. این را باستان شناس‌ها از قبرهایی که در زیر هر یک از طبقات مربوط به ساخت و سازها پیدا کردند به اطلاع رساندند. نکته جالب توجه این است که مردمان آن زمان جسد را پیش از خاکسپاری با رنگ سرخ می‌پوشاندند و این رنگ پس از بین رفتن گوشت عمیقاً به درون استخوان‌ها نفوذ می‌کرد. هنوز علت این کار برای کارشناسان معلوم نشده است.

- تپه جنوبی سیلک

تپه جنوبی از تپه شمالی بزرگ تر است و در حقیقت اهمیت آن نیز بیشتر است. ۲۶۰ متر طول، ۱۴ متر ارتفاع و در طولانی ترین قسمت عرضی، ۱۹۰ متر عرض دارد. در استقرار دوره سوم در این تپه ۱۹ اسکلت یافت شدند که سه تای آن‌ها متعلق به افراد بالغ و شانزده تای دیگر مربوط به کودکان بین ۳ تا ۸ ساله بودند.

مرده‌ها در این قسمت نیز مانند آن‌هایی که در تپه شمالی کشف شدند به حالت منقبض و جمع شده در زیر خانه دفن شده بودند. اسکلت‌های لایه اول باز هم به رنگ قرمز بودند، البته فقط جمجمه‌ها رنگ شده بودند و بقیه استخوان‌ها رنگ طبیعی داشتند. شایان ذکر است که در تپه جنوبی، باستان شناسان به هفت لایه رسیدند، در حالی که در تپه شمالی سه لایه از حفاری‌ها به دست آمدند.

تمدن تپه سیلک

مسکن انسان در این ناحیه، نخست به صورت کوه‌ها، یا خانه‌های محقری که از نی و شاخه‌های درخت ترکیب یافته بود، ساخته شد و بعدها روی نی و شاخه‌های درخت گل مالیدند و یا دیوارهای خانه را با چینه بالا بردند ولی خیلی زود برای بالا بردن دیوارها از خشت خام استفاده کردند.

در ابتدا خشت‌ها را بدون قالب می‌ساختند، ولی بعداً برای ساختن آن قالب به کار بردند و توانستند خشت‌ها را یک اندازه و منظم بسازند. در داخل خانه‌ها دیوارها را با گل اخری رنگ می‌کردند و مردگان را در زیر کف اتاق‌ها که آجر فرش یا سنگ فرش نبود، دفن می‌نمودند.

در خرابه‌های تپه باستانی سیلک چند اسکلت انسان و ظروف باستانی پیدا شده‌ است که این اشیاء در موزه‌های لوور فرانسه، موزهٔ ملی ایران و موزهٔ باغ فین و موزه‌ای در کنار این مجموعهٔ باستانی قرار داده شده‌ است. از نکات دیدنی این منطقه باستانی وجود خرده سفال‌های چند هزار ساله روی زمین و پیرامون این تپه‌ها است.

پیداشدن دوک‌های ریسندگی و بافندگی نشان از آشنایی این مردم در هزاره‌های پیش از میلاد، از صنعت ریسندگی و بافندگی دارد. همچنین ساکنان این منطقه با ذوب کردن فلزات برای خود وسائل و ابزارهای کار می‌ساختند. با کشف کوره ذوب فلزات در بخش جنوبی این تپه، می‌توان شهر سیلک را جزو صنعتی‌ترین شهرهای آن دوران محسوب کرد.

از ظروف سفالینی که در سیلک به دست آمده است تصاویر بز کوهی و اسب و خورشید و همچنین اشکال هندسی فراوان دیده می‌شود و از این اکتشافات می توان نتیجه گرفت که با وجود آنکه آهن و مفرغ در تهیه آلات و ادوات گوناگون به کار می‌رفته است، صنایع کوزه‌گری و سفال‌سازی رونق خود را حفظ کرده است. در این‌گونه اشیاء، تصاویر مردانی ملبس به نیم تنه کوتاه و کلاهخودی بر سر مشغول زد و خورد با یکدیگر دیده می‌شود.

زیگورات سیلک

زیگورات سیلک حدودا ۴۷۰۰ سال پیش ساخته شده است. بنا بر روی بلندترین قسمت تپه جنوبی واقع شده و از برجستگی اصلی تپه است. برخی از ویژگیهای ساختاری آن عبارتند از:

بنای خشتی که شامل ۳ طبقه است. دو سکو که در جنوب سکوی اول راهرویی وجود دارد. نیم برجک مخروطی شکل به گوشه های شمالی و جنوبی نمای شرقی افزوده شده و در نمای شرقی یک طاقچه با طاق جناغی و یک سکوی نیمکت مانند در جلو آن قرار دارد.

چهار گوشه این بنا، رو به چهار جهت اصلی است و بنا سازه قرینه ندارد. این بنا خشتی بوده و سکوهای آن توپر است.

تپه سیلک کجاست

 تپه سیلک در ۳ کیلومتری جنوب غربی شهر کاشان و در سمت راست جاده کاشان به فین یعنی خیابان امیر کبیر، در استان اصفهان قرار دارد.