بلاد شاپور

بلاد شاپور نام بافت قدیمی شهر دهدشت، مرکز کهگیلویه در استان کهگیلویه و بویراحمد است. این مکان تاریخی درست کنار شهر امروزی دهدشت، در غرب استان، قرار دارد. زمانی، به‌خصوص در دوره صفویه، اینجا حسابی مرکز رفت‌وآمد و تجارت بود. حالا که شهرنشینی در دهدشت زیاد شده، متأسفانه بخش‌هایی از این بافت تخریب شده، ولی هنوز خیلی بخش هایش پابرجا است و در فهرست آثار ملی ایران هم ثبت شده است. کاروانسرای بلاد شاپور در سال ۱۴۰۰ نماینده کاروانسراهای ایران در یونسکو بود.

تاریخچه بلاد شاپور

تا حالا فکر کرده‌اید که یه شهر چطور از زمان ساسانی‌ها تا حالا دوام آورده؟ بلاد شاپور انگار جواب این سؤال است. می‌گویند اولین بار در زمان شاپور اول، پسر اردشیر ساسانی، اینجا بنا شده، حتی آثاری از اشکانی‌ها، هخامنشی‌ها و قبل‌تر از آن هم پیدا شده است. یک جورایی این شهر در دوره‌های قدیم یک نقطه مهم بین بندرهای جنوب ایران و جاهایی مثل اصفهان که در دوران صفویه پایتخت بوده، به حساب می‌آمده است. در کتاب فارسنامه ناصری نوشته شده که راه‌های سنگ‌فرش و پل‌های زیادی داشته ، انگار یک شاخه از جاده ابریشم بوده است!
ولی اوج ماجرا به دوره صفویه برمی‌گردد. در آن زمان حسابی بازسازی‌اش کرده‌اند و بزرگ‌تر شده است. بلاد شاپور به یک مرکز مهم تجاری و مذهبی تبدیل شده بود. در یک سند از دوره شاه عباس دوم صفوی (حکومت: ۱۰۵۲-۱۰۷۷ هجری قمری) اسم «بلاد شاپور» به «قریه‌الدشت» تغییر کرده که نشان می‌دهد تا آن موقع هنوز زنده و سرپا بوده است. بعد از صفویه، در دوره زندیه که اوضاع به‌هم‌ریخته و ناامنی زیاد شده بود، این شهر غارت شد و کم‌کم از رونق افتاد. در حال حاضر از ۴۵ هکتار وسعت اولیه‌اش فقط حدود ۳۵ تا ۳۷ هکتار باقی مانده است.

ویژگی‌های معماری و شهرسازی بلاد شاپور

بافت بلاد شاپور زیبا و منظم است. در این شهر قدیمی، از کاروانسرا و گرمابه گرفته تا مسجد، مدرسه، بازار و آب‌انبار پیدا می‌شود. فکرش را بکنید، حدود ۲۰۰۰ خانه مسکونی داشته که در بیشترشان حداقل یه چاه آب بوده است. یک شبکه آبراهه و قنات هم برای کشاورزی و آب آشامیدنی داشته که واقعاً برای آن زمان پیشرفته به نظر می رسد!

یک دیوار بلند دور شهر کشیده شده که برای محافظت از مردم در برابر حمله‌ها بوده است. در ضلع غربی، کاروانسرای بلاد شاپور قرار گرفته که یکی از بناهای معروفش به حساب می آید. این کاروانسرا دور حیاطش ۳۷ حجره و ۳۰ ایوان داره که خیلی زیبا و متقارن ساخته شده و چهار ایوان بزرگ هم گوشه‌هایش دارد. یک زمانی بازرگان‌ها آنجا استراحت می‌کردند و معامله‌هایشان را انجام می‌دادند. حمام کوهیار هم با طاق‌ها و گچ‌بری‌های زیبایش جزو بناهای دیدنی اینجاست.
چهار تا مسجد اصلی و یک گورستان قدیمی هم دارد که نشان می‌دهد از نظر مذهبی هم جای مهمی بوده است. همچنین هفت امامزاده در قسمت‌های مختلف شهر هستند که باعث شده به این مکان لقب «شهر هفت گنبد» داده‌اند. این زیارتگاه‌ها هم از نظر معماری خیلی باارزش هستند. بیشتر مصالحشان هم سنگ، گچ، ساروج، خاک، نی و تنبوشه سفالی است.

چالش‌ها و تهدیدات برای بلاد شاپور

با اینکه این مکان کلی ارزش تاریخی دارد، ولی با مشکلات زیادی هم دست و پنجه نرم می کند. در سال‌های اخیر که شهرنشینی زیاد شده، بافت قدیمی حسابی در خطر افتاده است. گسترش شهر دهدشت بخشی از این مکان را خراب کرده و وسعتش را از ۴۵ هکتار به حدود ۳۵ هکتار رسانده است. واقعاً حیف است که برنامه‌ریزی درستی برای نگه‌داریش نیست و این میراث دارد از بین می‌رود.
تازه، امکانات گردشگری هم کم است و گردشگران را جذب نمی‌کند. خیلی از بناهایش مثل کاروانسرا و حمام‌ها نیاز به تعمیر فوری دارند. بدتر اینکه شناخته شده هم نیست چون برنامه‌ای برای معرفیش نیست.

تلاش‌ها برای حفظ و احیا بلاد شاپور

در سال‌های اخیر، اقداماتی برای حفاظت از بلاد شاپور صورت گرفته است. ثبت این مجموعه در فهرست آثار ملی ایران در سال ۱۳۶۴، گامی مهم در جهت حفظ آن بود. همچنین، واگذاری برخی بناها، مانند کاروانسرا و حمام کوهیار، به بخش خصوصی برای مرمت و بهره‌برداری، نشان‌دهنده تلاش برای احیای این بافت است. ایجاد پایگاه پژوهشی در این منطقه نیز از دیگر اقدامات قابل توجه بوده که می‌تواند به مطالعه و معرفی بهتر این میراث کمک کند.

بهترین زمان بازدید از بلاد شاپور

بهترین وقت برای بازدید از این مکان تاریخی، بهار (فروردین تا خرداد) و پاییز (مهر تا آبان) است. در این فصول هوایش معتدل است و گشت‌وگذار راحت است. تابستانها خیلی گرم و زمستانها ممکن است سرد و بارانی باشد.

جاذبه‌های قابل بازدید در بلاد شاپور

در بلاد شاپور می‌توانید از کاروانسرای تاریخی با ۳۷ حجره، حمام کوهیار با گچ‌بری‌های زیبا، مساجد قدیمی، بازار تاریخی و هفت امامزاده دیدن کنید. این بناها معماری دوره صفویه را به نمایش می‌گذارند و گورستان قدیمی نیز بخشی از جذابیت‌های آن است.

نکات مهم برای بازدید از بلاد شاپور

• امکانات: امکانات رفاهی محدودی در محل وجود دارد؛ بهتر است آب، غذا و تجهیزات لازم همراه داشته باشید.
• ورودیه: بازدید معمولاً رایگان است، اما برخی بخش‌های مرمت‌شده ممکن است هزینه اندکی داشته باشند.
• مدت زمان: برای گشت کامل، ۲ تا ۳ ساعت زمان پیشنهاد می‌شود.
• حفاظت: به‌عنوان یک اثر ملی، از آسیب به بناها خودداری کنید.

بلاد شاپور با بافت دست‌نخورده و فضای تاریخی‌اش، برای علاقه‌مندان به تاریخ و معماری گزینه‌ای عالی است.

بلاد شاپور کجاست

بلاد شاپور در حاشیه غربی شهر دهدشت، استان کهگیلویه و بویراحمد، قرار دارد. برای دسترسی، ابتدا به دهدشت بروید، سپس به سمت بافت قدیمی در غرب شهر حرکت کنید. مسیر از طریق جاده‌های اصلی آسفالته است و تابلوهای راهنما در دهدشت شما را هدایت می‌کنند.