استان مرکزی یکی از استانهای مرکز ایران و مرکز آن شهر اراک است. این استان از شمال به استانهای تهران، البرز و قزوین، از غرب به استان همدان، از جنوب به استانهای لرستان و اصفهان و از شرق به استانهای قم و اصفهان محدود است.
استان مرکزی در منطقه ای واقع شدهاست که در زمانهای قدیم به آن ماد بزرگ، در اوایل دوره اسلامی ایالت جبال و در سده های بعد عراق عجم میگفتند. نام جبال برای اولین بار توسط اعراب به کوهستانهای مغرب ایران نسبت داده شد. در دوره سلجوقیان، خلفای عباسی لفظ عراق عجم را به مناطق غربی ایران نسبت دادند.
ساتراپ دهم در دوران هخامنشیان، که استان مرکزی کنونی بیشترین مساحت و مهمترین بخش آن را تشکیل میدادهاست، اهمیت این ناحیه را در زمان قبل از اسلام معلوم مینماید.
از اواخر عهد قاجاریه تا سال 1316 استان مركزی جزء یكی از ولایت ها بوده است.
نام استان مرکزی برای اولین بار در سال ۱۳۲۶ خورشیدی مطرح گردید. دلایل ضرورت تغییر نام استان:
چشمه چپقلی، دارای آبی با اثرات درمانی زیاد است و در منطقه ای که چشمه قرار گرفته، پارک جنگلی دست کاشتی نیز وجود دارد. چشمه چپقلی، دایمی ...
سنگنگارههای تیمره پیشینهٔ وجود تمدن در این منطقه را نشان میدهد. تیمره نام قدیمی منطقهای، مابین سه استان اصفهان، مرکزی و لرستان است. بیشتر ...
آتشکده آتشکوه یکی از مهمترین آثار بجا مانده از دوران باستان در سرزمین کهن ایران است. مورخان قدمت این بنا را به دوره ساسانیان مربوط میدانند. کوههای ...
کلیسای مسروپ مقدس مربوط به دوره قاجار است. این کلیسا در محله مسکونی و قدیمی ارامنه، در شهر اراک واقع شده است. بنای این کلیسا در سال ...
بیشتر ساکنین این استان را فارس ها تشکیل می دهند و علاوه بر آنها ترک ها, کردها, عرب ها، لرها و دیگر اقوام نیز ساکن این استان هستند.
زبان رایج مردم استان مرکزی فارسی است. در برخی مناطق به ترکی محلی، زبان راجی، تاتی، ارمنی و ... نیز سخن میگویند.
فرش، قالی و قالیچه، گیوه، منبت کاری، مسگری، معرق و محرق، پیکر تراشی، نازک کاری چوب، مشبک، ساخت سازهای سنتی و خراطی، قلمزنی روی مس، مسگری، سفیدگری، چلنگری، علامت سازی، آینه کاری، گچبری سنتی، سوزن دوزی و ...
فتیر، شیرمال، کسمه، کماج، جوزغند نراق، کشمش، شیره انگور، گوش فیل، کف لمه، رب انار ساوه، حلوا ارده محلات و عسل خمین و ...
آبگوشت، کله پاچه، آش رشته، آش دوغ، آش کشک، آش اشکنه (اِوگًرمَه)، آش جو (جِودو)، حلیم، آش ترخینه (ترخینه شکمه)، آش لوبیا، کله گنجشکی، کوفته، شیربرنج، شله زرد، انواع سوپها، پتله پلو، رشته پلو، انواع پلو با خورشت ها، آب دوغ خیار، گوره ماست، خاگینه، شامی، کوکو و...
میرزا محمد تقیخان فراهانی (امیرکبیر)، ادیبالممالک فراهانی، سید روحالله خمینی، سلمان ساوجی و ...
آب و هوای استان به علت وجود کوههای مرتفع، مجاورت با حاشیه مرکزی ایران، همجواری با بخشی از منطقه حوض سلطان، کویر میقان و حوزه آبریز دریاچه نمک و همچنین قرار گرفتن در محل تلاقی دو رشته کوه البرز و زاگرس، دارای آب و هوایی متنوع است. همچنین جهت و جریان وزش بادهای غربی ـ مدیترانهای و اقیانوس اطلس، تودههای هوای فشار زیاد اقیانوس هند و جریانهای سرد آسیای مرکزی شرایط اقلیمی استان را تحت تاثیر خود قرار میدهد.
مهمترین انواع آب و هوای استان عبارتند از: