آثار ساسانی نقش رستم

• 1396/12/25
• 0 کامنت
• 3460 تعداد بازدید

شاهان ساسانی صحنه‌های تاجگذاری و جنگ‌ها و افتخارات خود را در محوطه نقش رستم تراشیده‌اند. نقش رستم در دوران ساسانی جایگاه مقدسی بوده است. نقش رستم محوطه ای باستانی است که یادمان‌هایی از عیلامیان، هخامنشیان و ساسانیان را در خود جای داده‌است و آرامگاه چهار تن از پادشاهان هخامنشی، در اینجا قرار دارند.

اهورامزدا و اردشیربابکان

سنگ‌نگاره اهورامزدا و اردشیر بابکان در گوشه شرقی مجموعه نقش رستم قرار دارد و دارای متر پهنا و ۲٫۴۰ متر بلندا است و ۲ متر از سطح زمین، فاصله دارد. این سنگ نگاره یکی از زیباترین و سالم ترین نقش های باقیمانده از دوران ساسانی است. این نقش، اردشیر بابکان را نشان می‌دهد که در سمت چپ مجلس و سوار بر اسب، روبروی اهورامزدا که او نیز سوار بر اسب است، قرار گرفته است. زیرپای اسب اردشیر، پیکر اردوان پنجم نقش شده و قرینه آن، در زیر پای اسب اهورامزداست که اهریمن است.

روی سینه اسب اردشیر، کتیبه ای حک شده که به سه زبان پهلوی ساسانی، اشکانی و یونانی است و ترجمه آن این است : این است پیکر مزداپرست، خداوندگار اردشیر، شاه شاهان ایران، که نژاد از ایزدان دارد، پسر خداوندگار بابک، شاه.

بر روی سینه اسب اهورامزدا نیز کتیبه ای به همان سه زبان حک شده که ترجمه اش در زبان یونانی، «این است پیکر خداوند زئوس» و در متون پهلوی «این است پیکر خداوند اهورامزدا» می‌باشد.

پیروزی شاپور بر امپراتوران روم

سنگ‌نگاره پیروزی شاپور بر امپراتوران روم، در ده متری شرق آرامگاه داریوش بزرگ قرار گرفته و حدود ۱۱ متر طول و ۵ متر عرض دارد. این سنگ‌نگاره از نظر جزئیات و ظرافت از بهترین نقش های باقیمانده از دوران ساسانی است و سه برابر اندازه طبیعی است. نقش‌های این سنگ نگاره مربوط به فتح شهر رها، توسط ایرانیان است و صحنه اسارت والرین و فیلیپ عرب را نشان می‌دهد.

زیر شکم اسب، کتیبه ای حک شده که به زبان یونانی و پنج سطر است و احتمالا تحریرهای پهلوی و پارتی آن از بین رفته و مضمون این کتیبه مشابه مضمون کتیبه شاپور، در نقش رجب بوده و در آن نام و عنوان و نسب شاه ذکر شده است.

در پشت سر شاپور، در حدود سال ۲۸۰ میلادی، سنگ‌نگاره و نبشته کرتیر را به دستور کرتیر موبد موبدان کنده‌اند. سنگ نگاره کرتیر به اینصورت است که در پشت سر شاپور، تکه‌ای از کوه را تراشیده‌اند و نقش نیم‌تنهٔ کرتیر را به آن افزودند. در زیر این نقش، کتیبه‌ای به خط و زبان فارسی میانه و ۷۹ سطر حک شده که بسیار آسیب دیده‌، اما گویا ابتدای آن از اردشیر نام برده، یعنی احتمالا کار کرتیر در دربار، از زمان اردشیر آغاز گشته‌ است.

بهرام دوم و درباریان

سنگ‌نگاره بهرام دوم و درباریان، در کنار نقش اهورامزدا و اردشیر بابکان قرار دارد و بر روی یک سنگ نگاره عیلامی کنده شده است. این سنگ نگاره ۵ متر طول و ۲٫۵ متر عرض دارد و دارای سنگ تراشی های بسیار دیدنی و زنده ای است. در وسط این سنگ نگاره، بهرام دوم به صورت تمام قد حک شده است و اطرافش افرادی نقش شده اند که همگی انگشت سبابه دست راست خود را به حالت احترام به سوی او دراز کرده‌اند. در سمت چپ، خانوادهٔ شاهنشاهی قرار دارند که نگاه بهرام به‌سوی آن‌هاست.

سنگ‌نگاره پیروزی بهرام دوم

سنگ نگاره پیروزی بهرام دوم، در زیر آرامگاه داریوش بزرگ، جای دارد و شامل دو سنگ تراشی است. نقش بالایی ۷ متر درازا و سه متر ارتفاع دارد و در پایین آن، نقشی به بلندی ۶٫۷۰ متر و عرض ۲٫۳۵ متر، تراشیده شده که با نقش بالا در ارتباط است و به دلیل این ارتباط، هر دو را به بهرام دوم نسبت داده‌اند، ولی اشمیت احتمال داده که نقش پایینی مربوط به بهرام سوم است و دلیل آن را اینطور بیان می کند که قهرمان نگاره پایین، شاهزاده ای بی ریش است که نشان شاهی ندارد، با اینحال از روی لباسش می توان حدس زد که از خاندان پادشاهی است و همزمانی دو نگاره در دوران بهرام دوم نیز دلیل دیگری است که نشان می دهد نقش پایینی مربوط به ولیعهد وی است.

هر دو سنگ نگاره، نبرد پادشاهان اسب سوار را نشان می‌دهد که دشمنان خود را سرنگون کرده‌اند.

آناهیتا و نرسی

سنگ نگاره آناهیتا و نرسی، یکی از سالم ترین و زیباترین سنگ نگاره هاست. در این سنگ‌نگاره، پادشاه ساسانی، چگونگی تاجگذاری و سلطنت خود را نشان می‌دهد و پادشاه حلقه نواردار پادشاهی را، از دست آناهیتا دریافت می کند. در این نقش، نرسی با کلاه شیاردار بسیار شکیلی، در سمت چپ و آناهیتا با تاج کنگره‌دار سرگشاده، در سمت راست ایستاده و هر دو آنها، دست راست خود را به حلقه گرفته اند. در وسط نیز تصویر فردی با جثه بسیار كوچكتر، دیده می شود.

نبرد هرمز دوم

سنگ‌نگارهٔ نبرد هرمز، در زیر آرامگاه اردشیر یکم و سنگ‌نگاره نیمه‌تمام آذرنرسه قرار دارد. این سنگ‌نگاره ۸٫۴۰ متر بلندی و ۴ متر پهنا دارد و در آن، هرمز دوم که سوار بر اسب است، دشمنی زره‌پوش را از اسب سرنگون کرده است. چهره و تاج شاه مشخص نیست، اما قسمتی از تاج و برجستگی کروی‌شکل آن به‌خوبی پیداست و از روی سکه‌های کتیبه‌دار و ظروف، می‌دانیم که این شخص هرمز دوم است. دشمن هرمز، یک ایرانی زره پوش است.

سنگ‌نگاره نیمه‌تمام آذرنرسه

سنگ‌نگاره نیمه‌تمام آذرنرسه، درست در بالای سنگ‌نگاره نبرد هرمز دوم، حجاری شده‌است و برای قسمت پایینی آن، لبهٔ بالایی صحنهٔ نبرد هرمز دوم را کمی از بین برده‌اند، یعنی این نقش جدیدتر است، ولی دقت کرده اند که به تاج و گوی شهریاری هرمز دوم آسیب نرسد، یعنی معلوم است که برای پادشاه احترام زیادی می گذاشتند و یا با وی نزدیک بودند. همچنین چون نقش ناقص است یعنی فرصت نبوده که آن را تمام کنند. به این دلایل این سنگ نگاره را به آذرنرسه نسبت می دهند، چون فقط چند ماه پادشاهی کرد.

این سنگ نگاره تا حد زیادی تخریب شده ولی پادشاه مشخص است که بر تخت نشسته و دستانش را بر شمشیر یا عصایی گذاشته و دو نفر دیگر در دوطرف پادشاه نیز معلوم هستند.

نبرد شاپور دوم

سنگ‌نگاره نبرد شاپور دوم، در زیر آرامگاه داریوش دوم قرار دارد و دارای ۷٫۶۰ متر طول و در حدود ۳ متر عرض است. این نقش، سوار تاجداری را نشان می‌دهد که نیزهٔ بلندی را در گردن دشمنی اسب‌سوار، فرو کرده‌ است. از تاریخ دقیق این اثر و هویت شاه پیروز، اطلاعی در دست نیست ولی هنینگ و اشمیت، آن را متعلق به دوره شاپور دوم می‌دانند، به این دلیل که تاج حک شده روی سر پادشاه، شباهت زیادی با تاج شاپور دوم دارد. اما اندازه اسب ها در این اثر بسیار بزرگ نشان داده شده که تعلق این اثر را، به دوره بهرام دوم، ثابت می کند.

پادشاه، زره پوشیده و کلاهش گوی بزرگ شاهنشاهی و دیهیم، و کفش و کمرش نوار شاهی دارد. درفش دار، زره پوشیده و کلاه استوانه ای بلند به سر دارد. نقش سوار شکست خورده، آسیب بسیار دیده ولی نوارهای دیهیم و گوی کلاه نیم استوانه‌ای وی، ثابت می کند که از تاجداران بوده است.

صفحهٔ تراشیدهٔ بی‌نقش

صفحهٔ تراشیدهٔ بی‌نقش، در غرب سنگ‌نگاره آناهیتا و نرسی قرار دارد. در این محل، قسمت بزرگی از کوه را به صورت صفحه مستطیلی، به طول ۱۰ متر و ارتفاع ۵ متر تراشیده‌اند، ولی هیچ نقشی بر آن کنده نشده است. البته به دستور یکی از مالکان محلی، در سال ۱۸۲۱ میلادی، قباله ملک حاجی آباد، به نام وی و با خط نستعلیق، در ۲۴ سطر، میان صفحه تراشیده شده است.

این صفحه تراش خورده شباهت زیادی به صفحه فرهادتراش، در بیستون، دارد و آنها را منتسب به خسروپرویز میدانند و این احتمال را می دهند که قصد براین بوده که نقش بزرگی از تاجگذاری یا صحنه پیروزی هایش بر رومیان را، روی آنها حک کند، ولی با شکستش در برابر رومیان، در آخر پادشاهیش، دیگر نقش این صحنه ها مناسبتی نداشت.

نقش رستم کجاست

نقش رستم در فاصله ۶ کیلومتری از تخت جمشید، در روستای زنگی آباد، بر دنباله حسین‌کوه، در شمال شهرستان مرودشت، در استان فارس قرار گرفته است.